אופני הוכחת האמת בהלכה והשקפה

[קלונימוס]

גלענצענדיג אויף די פילפארביגע טענה׳רייען העולה על שלחן אידטיש בתוך שאר פורמות בישראל, ברענגט אויף די שאלה וואס מאכט א מיינונג גערעכט און טיפער ווער האט די רעכט צו באשליסן וואס איז גערעכט און נאך טיפער צו מעג א צווייטער האלטן אנדערש פון א מיינונג וואס דער שרייבער האלט איז גערעכט.

ואפרש שיחתי,

א שיטה/מיינונג איז געווענליך געבויט אדער אויף בירור אדער אויף מסורה לדוגמא שיטה בענין זמן גאונים/ר״ת והמסתעף.

איז שייך איינער זאל דורכטון די זאך און קומען צום מיינונג אז כך וכך הלכה (אויך צוטיילט אין צוויי צו דורך בירור הסוגיות אדער בירור דעת וועם ער וויל אננעמען פאר א בר סמכא) אדער קען מען זאגן אזוי האט פלוני גדול געהאלטן און ממילא האלט איך אזוי.

יעצט ווען צוויי אידן ראובן דער בעל הבירור מיט שמעון בעל המסורה וועלן זיך טענה׳ן וועט דער וויכוח גיין מער ווייניגער אז דער בעל הבירור וועט שרייען פקח עיניך וראה אזוי איז מבואר, דער צווייטער בעל המסורה וועט צוריק שרייען פלוני בגאונותו/קדושתו האט נאך אזוי גוט פארשטאנען ווי דיר. ויבוא הכתוב השלישי לוי בעל א פארקערטע מסורה שרייען אלמוני גדול איז נאך געווען אזוי גרויס און געהאלטן ווי דער בעל הבירור הראשון. הייבט זיך אן א וויכוח איבער וועמענס גדלות איז מער מאסגעבענד דורך א געמויזעכטס פון אראפרייסן בעלי דעה המתנגדים און מסורות לרומם קרנות בעלי שיטתו.

שטעלט זיך די שאלה, וואס מאכט דיין בירור א מחייב. און וואס מאכט דער דעת פון איין גדול א מחייב מער ווי א צווייטע אדער בכלל א מחייב ווען לדעת המברר איז מבואר קלאר אנדערש. אדער זאל מען זאגן כל הלבבות דורש את השם און ראובן זאל טון לש״ש ווי זיין בירור און פארשטיין אז פאר שמעון איז דער מהלך און עבודת השם צו נאכגיין זיין מסורה. שמעון ווידער זאל פארשטיין אז ראובן דינט דעם אייבערשטער אזוי ווי ס׳איז אים מבואר מפי ספרים און הרבה דרכים למקום ווי אויך מעג לוי וועמענס נשמה איז אראפגעשיקט געווארן למשפחה ההולכת לאורו פון אן אנדערן גדול גיין בדרכי חדרו און ממלא זיין רצון ה׳ כפי המקובל לו מפי אבותיו ורבותיו.

שמעון און לוי׳ס אמפעריי איז דער מערסטע אומפארשטענדליך, דו ביסט דאך א תולה בדעת אחרים פארוואס מעג נישט דער אנדערער זיין אויך תלוי בדעת אחרים אנדערע דעת אחרים ווי דיינס טאקע, אבער דער קשר וואס דו האסט צו דיינע איז דאך עפ״י רוב דער זעלבער ווי דער קשר וואס יענער האט צו זיינע.

טענת ראובן ושמעון ברויך אויך א הסבר, אויב ראובן האט צו מקבל געווען אדער אליינס פארשטאנען אז מ׳ברויך מעיין זיין זעלבסט מוז דאך נישט דער אנדערער וואס איז צו נישט א בר הכי אדער מסורתו איז נישט לעיין טון דאס זעלביגע. וכן להיפך.

אפגערעדט פון די טענה אז אויב ההוא גברא רבה האט אנדערש פארשטאנען מוז זיין אז דאס איז דער אמת, עיין רמב״ן (נושא כליו של הרי״ף - לשון הש״ך) ספר הזכות יבמות ט. ואולי אין דברי בעל ההלכות בזה נכונים כי אין השלימות בלתי לה׳ לבדו יתברך.

איז וואס קאכט דער עולם אזוי? ומצוה גדולה שלא ליישב וגם כל העם הזה על מקומו יבוא בשלום

[אוהב מדע]

קען יעדער אפמאכן צי ער גייט נאך מסורה צי ער אליינס גייט מברר זיין די זאך?

[מסתמא]

כזעה נישט די קאמפליקאציע.

ש”ס וראשונים, שו”ע, רמ”א, מג”א, אליהו רבה, סמ”ע, ש”ך, זענען מחייב יעדעם איינעם, חוץ אויב סאיז פון די גאר זעלטענע פעלער וואס ממש קיינער האט עס נישט אנגענומען אדער אויב דיין מסורה זאגט אנדערש דאן ”ביסטו” יחיד מחיוב נאכצוגיין דיין מסורה. ממעג גראדע אויכעט מחמיר זיין נגד המסורה.. הגם מדארף האבן די שכל דערצו צו סקען נישט שאדן, אבער ממעג מחמיר זיין נגד המסורה.

בקיצור, די שו”ע והגדולי הפוסקים זענען דאס וואס האלט אונז און איז מחייב יעדן איד. דאס האלט אונז כלל ישראל צוזאמענגעבינדן. עקסטערדעם איז דא יעדן יחידס פריוואטע מסורה מרבותיו ומבית אבותיו, ועל כולם דיין רבי ומורה דרך מובהק איז דיר מחייב.

דא הייבט זיך שוין אן אן עקסטערע שמועס, איז דער הייליגער חת”ס מחייב די ליטאים און די ספרדים? איז רבינו יואל זצוק”ל מחייב אלע חסידותן? איז הרב עובדיה יוסף זצוק”ל מחייב אלע ספרדים? איז דער גר”א מחייב אלע בני אשכנז?
דא ווערט עס בלורי! א קינד פון יענע מקומות וואס וועט גיין נגד מסרתו געווענטליך ווייזט דאס אויף פריקות עול און פארדארבנקייט אבער מצד החיוב איז זייער שווער צו זאגן אז זיי זענען אים מחייב. ער קען טוישן קרייז מצד הדין.. נאר רוב מאל איז עס א בלויזע נעבעך אויף אים ווייל ער גייט נישט קיין ערגעץ (יעדער האט אנדערע אישוס... אה.. און פון ראפאגאש חלה קענסטו דיך שוין געזעגענען). אסאך מאל קומט עס גאר פון ערליכקייט אדער פון אומסטאבילקייט.. סאו יא, אבער ממעג.

יעצט לסיכום, מחייב איז די שו”ע און דאס, און ”בלויז” דאס האט געפירט צו די טיילונג אין אונגארן ווען די רעפארמער האבן עס געוואלט עוקר זיין געזעצליך פון אלע אידישע קהילות רח”ל. מסורת אבות און א מורה דרך איז אויכעט עפעס פון וואס א איד טאר זיך נישט רירן אן דעם.

אין א טענה’ריי מיט א צווייטן קען מען בלויז דעבאטירן השו”ע והפוסקים, און אזוי אויכעט וואס רוב היימישע רבנים היינט האלטן בנושא הזה (כמובן טאמער איז די טענה’ריי מיט א היימישער). טאמער טענה’סטו מיט א מער מאדערענער העסטו נישט האבן קיין ברירה און קוקן אין אגרות משה וכו’ זעהן צו יענער האט טאקע נישט אויף וועמען זיך צו פארלאזן... נאכאמאל, דו פאר דיר ווייסט זייער גוט וואס צו טון אבער בתורת טענה’ריי דארפסטו כאפן וואס איז בכלל מחייב דיין צד שכנגד.. א מאכטפולע מימרא פון אדמו”ר הקוה”ט מבארדיטשוב בראטיסלאווא מאנסי שליט”א מיינט פאר רוב מענטשן גארנישט און דו האסט נאר געווינען די דעבאטע ביי דיר אין קאפ... בשעת ווען יענער טראכט: האט ער געזאגט... האסט בסך הכל ארויפגעברענגט נאך א בר פלוגתא.. נו..

[קלונימוס]

קען יעדער אפמאכן צי ער גייט נאך מסורה צי ער אליינס גייט מברר זיין די זאך?

ווילסט אן ענטפער עפ״י המבואר בש״ס ופוסקים צו עפ״י מסורת עדתך?

[קלונימוס]

כזעה נישט די קאמפליקאציע.

ש”ס וראשונים, שו”ע, רמ”א, מג”א, אליהו רבה, סמ”ע, ש”ך, זענען מחייב יעדעם איינעם, חוץ אויב סאיז פון די גאר זעלטענע פעלער וואס ממש קיינער האט עס נישט אנגענומען אדער אויב דיין מסורה זאגט אנדערש דאן ”ביסטו” יחיד מחיוב נאכצוגיין דיין מסורה. ממעג גראדע אויכעט מחמיר זיין נגד המסורה.. הגם מדארף האבן די שכל דערצו צו סקען נישט שאדן, אבער ממעג מחמיר זיין נגד המסורה.

בקיצור, די שו”ע והגדולי הפוסקים זענען דאס וואס האלט אונז און איז מחייב יעדן איד. דאס האלט אונז כלל ישראל צוזאמענגעבינדן. עקסטערדעם איז דא יעדן יחידס פריוואטע מסורה מרבותיו ומבית אבותיו, ועל כולם דיין רבי ומורה דרך מובהק איז דיר מחייב.

דא הייבט זיך שוין אן אן עקסטערע שמועס, איז דער הייליגער חת”ס מחייב די ליטאים און די ספרדים? איז רבינו יואל זצוק”ל מחייב אלע חסידותן? איז הרב עובדיה יוסף זצוק”ל מחייב אלע ספרדים? איז דער גר”א מחייב אלע בני אשכנז?
דא ווערט עס בלורי! א קינד פון יענע מקומות וואס וועט גיין נגד מסרתו געווענטליך ווייזט דאס אויף פריקות עול און פארדארבנקייט אבער מצד החיוב איז זייער שווער צו זאגן אז זיי זענען אים מחייב. ער קען טוישן קרייז מצד הדין.. נאר רוב מאל איז עס א בלויזע נעבעך אויף אים ווייל ער גייט נישט קיין ערגעץ (יעדער האט אנדערע אישוס... אה.. און פון ראפאגאש חלה קענסטו דיך שוין געזעגענען). אסאך מאל קומט עס גאר פון ערליכקייט אדער פון אומסטאבילקייט.. סאו יא, אבער ממעג.

יעצט לסיכום, מחייב איז די שו”ע און דאס, און ”בלויז” דאס האט געפירט צו די טיילונג אין אונגארן ווען די רעפארמער האבן עס געוואלט עוקר זיין געזעצליך פון אלע אידישע קהילות רח”ל. מסורת אבות און א מורה דרך איז אויכעט עפעס פון וואס א איד טאר זיך נישט רירן אן דעם.

אין א טענה’ריי מיט א צווייטן קען מען בלויז דעבאטירן השו”ע והפוסקים, און אזוי אויכעט וואס רוב היימישע רבנים היינט האלטן בנושא הזה (כמובן טאמער איז די טענה’ריי מיט א היימישער). טאמער טענה’סטו מיט א מער מאדערענער העסטו נישט האבן קיין ברירה און קוקן אין אגרות משה וכו’ זעהן צו יענער האט טאקע נישט אויף וועמען זיך צו פארלאזן... נאכאמאל, דו פאר דיר ווייסט זייער גוט וואס צו טון אבער בתורת טענה’ריי דארפסטו כאפן וואס איז בכלל מחייב דיין צד שכנגד.. א מאכטפולע מימרא פון אדמו”ר הקוה”ט מבארדיטשוב בראטיסלאווא מאנסי שליט”א מיינט פאר רוב מענטשן גארנישט און דו האסט נאר געווינען די דעבאטע ביי דיר אין קאפ... בשעת ווען יענער טראכט: האט ער געזאגט... האסט בסך הכל ארויפגעברענגט נאך א בר פלוגתא.. נו..

ביסודן של דברים איז מיין שאלה נישט געווען וויאזוי זיך צו פירן זעלבסט נאר וויאזוי צו איבערצייגן אז דאס אייגענער פירונג/מיינונג איז דער אמת בניגוד צום בר פלוגתא.

יעצט אבער ברוב דברים לא יחדל סתירות.

וואס טוט מען ווען א בירור בש״ס ופוסקים ווייזט א סתירה מיטן שיטת ר׳ יוסף קארו בשולחן ערוך אדער די ליסטע פון גדולי הפוסקים וואס דו האסט געשריבן?

ונעקסט לעיער געשריבן איז גדולי הקרייזן, וואס טוט זיך ווען דעתם איז בניגוד צו דעת השו״ע והפוסקים?

שינוי הקרייזן ווערט אראפגעריסן מיט א הוכחה אז רוב מאל איז דאס א סימן אויפן משנה, דאס איז א הוכחה אין אמיתות הדברים?

צוריק צום שולחן ערוך לסיכומך האחרון, ווייטער א מחייב אפי׳ בניגוד לבירורן של דברים און/אדער מסורה/קרייז? וואס מיינט שולחן ערוך? דעת ר״י קארו ורמ״א אדער נו״כ המחולקים, פוסקים בספריהם המחולקים?

לעצטע שטעלונג, רוב היימישע רבנים. ווער ווערט היימיש און ווער נישט. רוב האומרים דעתם מחייב נגד דעת מיין פערזענליכע מורה הוראה? נאר א מאדערנער מעג זיך פארלאזן אויף אגרות משה און דער היימישער ברויך האלטן ווי די רבנים פון רוב אוכלי ראפאגאש האלטן? און צוריק מיין ערשטע יסוד איז א אופן הנהגה המחייבת א הוכחה אז דאס איז דער אמת? אדער איש על דגלו ואיש על מחנהו און רעספעקטירן דעם אנדערן הנהגה אן א מיינונג, ווייל דיין שיטה איז נישט קיין מיינונג נאר סך הכל א אופן הנהגה.

[וואוילער]

כ'ווייס נישט אויב דא איז די ריכטיגע טעמע, אויב נישט ביטע לאזן וויסן.

איז אזוי, מיין צעהן יעריג זוהן קומט צו מיר מיט א תמימות דעם מוצאי שבת, ״טאטי, מתיבתא גמרא איז געמאכט דורך אן אפיקורס?"
ער ווייסט שוין וואספארא בליק צו געבן בשעת'ן עס זאגן, ווייל ער ווייסט אז זיין טאטע דערשרעקט זיך נישט אזוי שנעל פון די סארט טעאריעס...

איך גיב מיך אזא שמייכל אונטער, און כ'פרעג אים ״וואס פאלט דיך ביי?״, ״איך מיין אז נישט״ ענדיג איך צו שנעל.

יעצט קוקט ער מיך אן מיט גערעסערע אויגן, ווי צו זאגן: צו מיין נעקסטע שאלה וועסטו זיכער מודה זיין, כ'האב דאך עס מיטגעהאלטן קלאר...
״און וואס איז מיט חומש פשוטו של מקרא???״, (אטעם), ״און רש״י כפשוטו?!?״

״אוי שעפעלע״ זאג איך אים, ״וואס גייט פאר?״

דערציילט ער מיר אז דא אינדרויסן ביי של״ס האבן קינדער געזאגט אז די ספרים זענען טמא, און מ'האט עס אראפגעווארפן און אנגעטרויטן!
יענקל'ע האט געזאגט אז זיין טאטע האט קלאר געזאגט אז אן אפיקורס האט עס געמאכט, און ס'איז טמא. און אסאך קינדער האבן אויך געוואוסט פון דעם.

די ערשטע זאך ענטפער איך סארקאסטיש, אז אויב מ'טרעט עס אן מיט די שיך, אוודאי ווערט עס טמא...
דערנאך זאג איך אים, אז מ'טאר נישט טרעטן אדער פארשעמען קיין ספרים, און מ'דארף נישט גלייבן יעדער וואס זאגט עפעס!

ע״כ המעשה.

טייערע אידן, כ'דארף הילף.
וויאזוי ביך איך מסביר פאר מיין אינגל, אדער צומאל מיידל, אנדערש ווי א זאך וואס עס זענען (מכלומר'שט) ארויסגעקומען היימישע ערליכע רבנים אקעגן דעם, און ״נארמאלע״ מענטשן האלטן אזוי.
איך ווייס וואס ס'גייט פאר, איך ווייס וואס ס'ליגט אונטער דעם, כ'האב געפרעגט מיין דעת תורה, געמאכט מיין ריסערטש, אבער ביי אים אין קאפ ווערט א צימישעניש.

[קלונימוס]

ר׳ וואוילער,

חז״ל זאגן אז מחלוקת בהלכה האט זיך אנגעהויבן תלמידים שלא שמשו כל צרכן, היינטיגע קאכעריי אן קיין חשש פון ואת והב בסופה איז מער מאלו שלא קראו ולא שנו ולא שמשו כלל....

לערן אויס דיינע קינדער לנהוג בכבוד חביריהם וגם בעלי פלוגתיהם און געב זיי אריין דעם כלל אז דברי חכמים בנחת נשמעים וועסטו זעהן נחת פון זיי.

רייס ניטאמאל ארפ די אראפרייסערס, געב נאר א רחמנות קרעכץ פון מיטגעפיל אויף זיי.

געווען אמאל וואס א קנאי האט געקומען מיט א כעס לבית ר׳ גדלי׳ נדל און מיט גרויס אייפער צובראכן זיינע וויינען מיטן טענה אז ער איז פון די וואס יינם יין נסך. ר ׳ גדלי׳ האט אים אנגעקוקט מיט רחמנות און געפרעגט לשיטתך אז דו טוסט א מצוה וואס איז די כעס, טו עס כאטש בשמחה...

[וואוילער]

ר׳ וואוילער,

חז״ל זאגן אז מחלוקת בהלכה האט זיך אנגעהויבן תלמידים שלא שמשו כל צרכן, היינטיגע קאכעריי אן קיין חשש פון ואת והב בסופה איז מער מאלו שלא קראו ולא שנו ולא שמשו כלל....

לערן אויס דיינע קינדער לנהוג בכבוד חביריהם וגם בעלי פלוגתיהם און געב זיי אריין דעם כלל אז דברי חכמים בנחת נשמעים וועסטו זעהן נחת פון זיי.

רייס ניטאמאל ארפ די אראפרייסערס, געב נאר א רחמנות קרעכץ פון מיטגעפיל אויף זיי.

געווען אמאל וואס א קנאי האט געקומען מיט א כעס לבית ר׳ גדלי׳ נדל און מיט גרויס אייפער צובראכן זיינע וויינען מיטן טענה אז ער איז פון די וואס יינם יין נסך. ר ׳ גדלי׳ האט אים אנגעקוקט מיט רחמנות און געפרעגט לשיטתך אז דו טוסט א מצוה וואס איז די כעס, טו עס כאטש בשמחה...

זיי נישט ברוגז, כ'האב נישט צופיהל חידוש ארויסגענומען פון דעם ענטפער.
ייש״כ פאר'ן פרובירן.

די יסוד פון די נקודה וואס דו ברענגסט ארויס, קענסטו זעהן אין מיין שאלה אז כ'ווייס דעס, איך האב געפרעגט אויב ס'שייך צו האבן מער קלארקייט און א וועג עס צו איבערגעבן פאר א קינד'ס מח.

[Programming]

דער ענטפער צום שאלה בפתיחת האשכול איז אז דאס גופא איז א מחלוקה, די גדולי אשכנז (ד.ה. די ראשונים און פריערדיגע אחרונים ביז די לעצטע פאר הונדערט יאר) האבן געהאלטן אז בירור און סברא מאכט די זאך, לעומת די ספרדישע וואס האבן שטארק אנגענומען די מיינונג פון די פריערדיגע אויך קעגן די סברא ובירור.

על כיוצא בזה איז באקאנט וואס דער בעל התניא שרייבט, אז דער כלל אז ווען הלכה קריגט מיט קבלה פסק'נט מען ווי הלכה, איז נאר אנגענומען אזוי ביי די פוסקי הלכה, אבער די מקובלים האלטן א פארקערטן כלל, אז די הלכה למעשה איז זיך צו פירן ווי די מקובלים ווען עס שטימט נישט מיט די הלכה...

און צוצולייגן נאך א נקודה, ווען מען קומט אויף מיט באמבע 'בירורים' געבויט אויף די טעקסט פון די פריערדיגע, ברויך מען אויך אריין רעכענען אז עיזש אליינס איז דאך נישט גענוג, נישט יעדע פריערדיגע טעקסט איז מאסגעבנד להלכה נאר טאקע נאר די מחברים וואס זענען 'אנגענומען', (און אפילו די אנגענומענע, ע"ע חזו"א איבער כ"י וכדו' לזה) דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז די מסורה וואס מען האט מקובל (די אידישע טייטש פון 'אנגענומען') איז נאך אלעם דער קובע וואס און ווען, און דער מחייב צו וועלכע טעקסט זיך צו האלטן און מאכן דערין בירורים איז אויך נאר באזירט אויף מסורה.

[צווייטער]

צ''ק
דאס איז די מיליאן דאלער פראגע.

[קלונימוס]

ר׳ וואוילער,

חז״ל זאגן אז מחלוקת בהלכה האט זיך אנגעהויבן תלמידים שלא שמשו כל צרכן, היינטיגע קאכעריי אן קיין חשש פון ואת והב בסופה איז מער מאלו שלא קראו ולא שנו ולא שמשו כלל....

לערן אויס דיינע קינדער לנהוג בכבוד חביריהם וגם בעלי פלוגתיהם און געב זיי אריין דעם כלל אז דברי חכמים בנחת נשמעים וועסטו זעהן נחת פון זיי.

רייס ניטאמאל ארפ די אראפרייסערס, געב נאר א רחמנות קרעכץ פון מיטגעפיל אויף זיי.

געווען אמאל וואס א קנאי האט געקומען מיט א כעס לבית ר׳ גדלי׳ נדל און מיט גרויס אייפער צובראכן זיינע וויינען מיטן טענה אז ער איז פון די וואס יינם יין נסך. ר ׳ גדלי׳ האט אים אנגעקוקט מיט רחמנות און געפרעגט לשיטתך אז דו טוסט א מצוה וואס איז די כעס, טו עס כאטש בשמחה...

זיי נישט ברוגז, כ'האב נישט צופיהל חידוש ארויסגענומען פון דעם ענטפער.
ייש״כ פאר'ן פרובירן.

די יסוד פון די נקודה וואס דו ברענגסט ארויס, קענסטו זעהן אין מיין שאלה אז כ'ווייס דעס, איך האב געפרעגט אויב ס'שייך צו האבן מער קלארקייט און א וועג עס צו איבערגעבן פאר א קינד'ס מח.

יאך בין נישט קיין מחנך און בין נישט מתיימר צו זיין איינס. נאר מבשרי אחזה וואס איך זאג פאר מיינע קינדער.

מ׳ברענגט ארויס דעם כלל פון דברי חכמים בנחת נשמעים און מ׳רעדט די שיינקייט פון מידות טובות כי זה כל האדם. א חלק פון מידות איז צו אנערקענען אז עס מעג זיין חילוקי דעות אבער נישט ח״ו חילוקי לבבות. מ׳באגלייט מיט א קרעכץ אז ליידער לאו כל מוחא סביל דא אבער שנעל א ענדיג צו שנראה כל אחד מעלות חברינו ולא חסרונם און אנערקענען אז מיר האבן אויך בלתי שלימות׳ער הצריכים תיקון ממילא וועל מיר נאר רעדן פון גוטע זאכן וואס מענטשן טוהען.

כך אנו נוהגין בעז״ה וכולי האי ואולי....

[נקודות טובות]

דער ענטפער צום שאלה בפתיחת האשכול איז אז דאס גופא איז א מחלוקה, די גדולי אשכנז (ד.ה. די ראשונים און פריערדיגע אחרונים ביז די לעצטע פאר הונדערט יאר) האבן געהאלטן אז בירור און סברא מאכט די זאך, לעומת די ספרדישע וואס האבן שטארק אנגענומען די מיינונג פון די פריערדיגע אויך קעגן די סברא ובירור.

על כיוצא בזה איז באקאנט וואס דער בעל התניא שרייבט, אז דער כלל אז ווען הלכה קריגט מיט קבלה פסק'נט מען ווי הלכה, איז נאר אנגענומען אזוי ביי די פוסקי הלכה, אבער די מקובלים האלטן א פארקערטן כלל, אז די הלכה למעשה איז זיך צו פירן ווי די מקובלים ווען עס שטימט נישט מיט די הלכה...

און צוצולייגן נאך א נקודה, ווען מען קומט אויף מיט באמבע 'בירורים' געבויט אויף די טעקסט פון די פריערדיגע, ברויך מען אויך אריין רעכענען אז עיזש אליינס איז דאך נישט גענוג, נישט יעדע פריערדיגע טעקסט איז מאסגעבנד להלכה נאר טאקע נאר די מחברים וואס זענען 'אנגענומען', (און אפילו די אנגענומענע, ע"ע חזו"א איבער כ"י וכדו' לזה) דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז די מסורה וואס מען האט מקובל (די אידישע טייטש פון 'אנגענומען') איז נאך אלעם דער קובע וואס און ווען, און דער מחייב צו וועלכע טעקסט זיך צו האלטן און מאכן דערין בירורים איז אויך נאר באזירט אויף מסורה.

אה ענדליך... איך האב געוואלט פרעגן גלייך מתחילה אז מהיכי תיתי אז די שלחן ערוך איז מחייב? ווער האט אפגעמאכט אז מ'דארף פסק'ענען כרי''ף רא''ש רמב''ם, אפשר קען מען פסק'ענען ווי מרדכי ראב''ן און רבינו ירוחם? און מהיכי תיתי אז דער מג''א אברהם קעגן דעם טורי זהב איז די מג''א אברהם אנגענומען (ע''פ רוב) אפשר פארקערט?

אלעס קומט צוריק צו מסורה בסוף הדברים...

[דעת קדשי]

דער ענטפער צום שאלה בפתיחת האשכול איז אז דאס גופא איז א מחלוקה, די גדולי אשכנז (ד.ה. די ראשונים און פריערדיגע אחרונים ביז די לעצטע פאר הונדערט יאר) האבן געהאלטן אז בירור און סברא מאכט די זאך, לעומת די ספרדישע וואס האבן שטארק אנגענומען די מיינונג פון די פריערדיגע אויך קעגן די סברא ובירור.

על כיוצא בזה איז באקאנט וואס דער בעל התניא שרייבט, אז דער כלל אז ווען הלכה קריגט מיט קבלה פסק'נט מען ווי הלכה, איז נאר אנגענומען אזוי ביי די פוסקי הלכה, אבער די מקובלים האלטן א פארקערטן כלל, אז די הלכה למעשה איז זיך צו פירן ווי די מקובלים ווען עס שטימט נישט מיט די הלכה...

און צוצולייגן נאך א נקודה, ווען מען קומט אויף מיט באמבע 'בירורים' געבויט אויף די טעקסט פון די פריערדיגע, ברויך מען אויך אריין רעכענען אז עיזש אליינס איז דאך נישט גענוג, נישט יעדע פריערדיגע טעקסט איז מאסגעבנד להלכה נאר טאקע נאר די מחברים וואס זענען 'אנגענומען', (און אפילו די אנגענומענע, ע"ע חזו"א איבער כ"י וכדו' לזה) דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז די מסורה וואס מען האט מקובל (די אידישע טייטש פון 'אנגענומען') איז נאך אלעם דער קובע וואס און ווען, און דער מחייב צו וועלכע טעקסט זיך צו האלטן און מאכן דערין בירורים איז אויך נאר באזירט אויף מסורה.

אה ענדליך... איך האב געוואלט פרעגן גלייך מתחילה אז מהיכי תיתי אז די שלחן ערוך איז מחייב? ווער האט אפגעמאכט אז מ'דארף פסק'ענען כרי''ף רא''ש רמב''ם, אפשר קען מען פסק'ענען ווי מרדכי ראב''ן און רבינו ירוחם? און מהיכי תיתי אז דער מג''א אברהם קעגן דעם טורי זהב איז די מג''א אברהם אנגענומען (ע''פ רוב) אפשר פארקערט?

אלעס קומט צוריק צו מסורה בסוף הדברים...

יוצאי תימן דארפן זיך פירן אזויווי שו''ע? ס'איז נישט זייער מסורה זיי האבן אפי' נישט געהאט קיין שו''ע ביז נישט צו לאנג צוריק

[קלונימוס]

דער ענטפער צום שאלה בפתיחת האשכול איז אז דאס גופא איז א מחלוקה, די גדולי אשכנז (ד.ה. די ראשונים און פריערדיגע אחרונים ביז די לעצטע פאר הונדערט יאר) האבן געהאלטן אז בירור און סברא מאכט די זאך, לעומת די ספרדישע וואס האבן שטארק אנגענומען די מיינונג פון די פריערדיגע אויך קעגן די סברא ובירור.

על כיוצא בזה איז באקאנט וואס דער בעל התניא שרייבט, אז דער כלל אז ווען הלכה קריגט מיט קבלה פסק'נט מען ווי הלכה, איז נאר אנגענומען אזוי ביי די פוסקי הלכה, אבער די מקובלים האלטן א פארקערטן כלל, אז די הלכה למעשה איז זיך צו פירן ווי די מקובלים ווען עס שטימט נישט מיט די הלכה...

און צוצולייגן נאך א נקודה, ווען מען קומט אויף מיט באמבע 'בירורים' געבויט אויף די טעקסט פון די פריערדיגע, ברויך מען אויך אריין רעכענען אז עיזש אליינס איז דאך נישט גענוג, נישט יעדע פריערדיגע טעקסט איז מאסגעבנד להלכה נאר טאקע נאר די מחברים וואס זענען 'אנגענומען', (און אפילו די אנגענומענע, ע"ע חזו"א איבער כ"י וכדו' לזה) דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז די מסורה וואס מען האט מקובל (די אידישע טייטש פון 'אנגענומען') איז נאך אלעם דער קובע וואס און ווען, און דער מחייב צו וועלכע טעקסט זיך צו האלטן און מאכן דערין בירורים איז אויך נאר באזירט אויף מסורה.

ייש״כ

למעשה איז דא א וועג צו מכריח זיין א בירור האמת?

יעדער חדר האט זיינע זאכן וואס זענען עפ״י בירור און וואס זענען עפ״י מסורה. אדרבה געב מיר א קרייז אדער שיטה און כ׳וועל איז אויפווייזן אז סוכ״ס שתיהם משתמשין בערבובי׳.

די צוויי כללים שהעתקת. תניא לענין הלכה וקבלה, און חזון איש לענין כתבי ידות זענען דא אויף ביידע רבים וגדולים החולקים ע״ז. מיני ובי׳ נשדא בי׳ נרגא. דער שו״ע הרב לענין ווסתות איז געבויט אויף פרישע כתבי יד פון רמב״ן שנתגלה בימיו. און דער חזון איש האט זיכער נישט געהאלטן ווי דער בעל התניא לענין הלכה וקבלה. ווי אויך האט קיינער פון די גדולי ליטא פונעם משנה ברורה ביזן רש״ז אויערבאך נישט אנגענומען ווי דער חזון איש לענין כתבי ידות.

למעשה אין יעדן וויכוח בפרט בנוגע צו ענינים התלויים בחדר הורה גבר, איש כל הישר בעיניו יעשה לענין בירור אדער מסורה כפי הצורך....

איז מיין שאלה געווען, איז דא א בירור צו ס״ה אן אופן הנהגה און ממילא איז נישט שייך זיך צו מתווכח זיין ודבר שפתיים אך למחסור.

[קלונימוס]

דער ענטפער צום שאלה בפתיחת האשכול איז אז דאס גופא איז א מחלוקה, די גדולי אשכנז (ד.ה. די ראשונים און פריערדיגע אחרונים ביז די לעצטע פאר הונדערט יאר) האבן געהאלטן אז בירור און סברא מאכט די זאך, לעומת די ספרדישע וואס האבן שטארק אנגענומען די מיינונג פון די פריערדיגע אויך קעגן די סברא ובירור.

על כיוצא בזה איז באקאנט וואס דער בעל התניא שרייבט, אז דער כלל אז ווען הלכה קריגט מיט קבלה פסק'נט מען ווי הלכה, איז נאר אנגענומען אזוי ביי די פוסקי הלכה, אבער די מקובלים האלטן א פארקערטן כלל, אז די הלכה למעשה איז זיך צו פירן ווי די מקובלים ווען עס שטימט נישט מיט די הלכה...

און צוצולייגן נאך א נקודה, ווען מען קומט אויף מיט באמבע 'בירורים' געבויט אויף די טעקסט פון די פריערדיגע, ברויך מען אויך אריין רעכענען אז עיזש אליינס איז דאך נישט גענוג, נישט יעדע פריערדיגע טעקסט איז מאסגעבנד להלכה נאר טאקע נאר די מחברים וואס זענען 'אנגענומען', (און אפילו די אנגענומענע, ע"ע חזו"א איבער כ"י וכדו' לזה) דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז די מסורה וואס מען האט מקובל (די אידישע טייטש פון 'אנגענומען') איז נאך אלעם דער קובע וואס און ווען, און דער מחייב צו וועלכע טעקסט זיך צו האלטן און מאכן דערין בירורים איז אויך נאר באזירט אויף מסורה.

אה ענדליך... איך האב געוואלט פרעגן גלייך מתחילה אז מהיכי תיתי אז די שלחן ערוך איז מחייב? ווער האט אפגעמאכט אז מ'דארף פסק'ענען כרי''ף רא''ש רמב''ם, אפשר קען מען פסק'ענען ווי מרדכי ראב''ן און רבינו ירוחם? און מהיכי תיתי אז דער מג''א אברהם קעגן דעם טורי זהב איז די מג''א אברהם אנגענומען (ע''פ רוב) אפשר פארקערט?

אלעס קומט צוריק צו מסורה בסוף הדברים...

אויב מסורה, איז דו טו ווייל אזוי איז דיין מסורה און לאז יענעם טון ווי זיין מסורה אדער ווי ער האט מברר געווען אז בכגון דא ברויך מען נישט טון כפי העולה לך שכך הוא המסורה.


וואס טענה׳ט מען זיך?

[וואוילער]

מסורה טוישט זיך גאנץ שנעל, און יעדע צוויי אידן האבן אן אנדערע מסורה.
טאקע ביי די מעידזער ענינים זענען די חילוקים ווייניגער, און ווי קלענער די ענין איז אלס מער חילוקים אין מסורה וועסטו טרעפן.

חומרות בפסח, וועט זיין אין איין קהילה, און אפילו איין משפחה, צענדליגער חילוקים.
יעדע ראש המשפחה האט אביסל געשטעלט דעם טאן אנדערש, צוזאם געשטעלט א מסורה פון זיין טאטע און שווער צוזאמען.

אמאהל האט די רב אין שטאט געשטעלט די גדרים, און ס'געווארן מנהג המקום, און א מסורה פאר זייערע קינדער,
משא״כ היינט, נעמט יעדער אביסל פון איבעראל.

[דער תהלים איד]

ר׳ וואוילער,

חז״ל זאגן אז מחלוקת בהלכה האט זיך אנגעהויבן תלמידים שלא שמשו כל צרכן, היינטיגע קאכעריי אן קיין חשש פון ואת והב בסופה איז מער מאלו שלא קראו ולא שנו ולא שמשו כלל....

לערן אויס דיינע קינדער לנהוג בכבוד חביריהם וגם בעלי פלוגתיהם און געב זיי אריין דעם כלל אז דברי חכמים בנחת נשמעים וועסטו זעהן נחת פון זיי.

רייס ניטאמאל ארפ די אראפרייסערס, געב נאר א רחמנות קרעכץ פון מיטגעפיל אויף זיי.

געווען אמאל וואס א קנאי האט געקומען מיט א כעס לבית ר׳ גדלי׳ נדל און מיט גרויס אייפער צובראכן זיינע וויינען מיטן טענה אז ער איז פון די וואס יינם יין נסך. ר ׳ גדלי׳ האט אים אנגעקוקט מיט רחמנות און געפרעגט לשיטתך אז דו טוסט א מצוה וואס איז די כעס, טו עס כאטש בשמחה...

א לייק איז נישט גענוג דא. כהאב געמוזט ציטירן.

הייליג!

[דער תהלים איד]

ביסודן של דברים איז מיין שאלה נישט געווען וויאזוי זיך צו פירן זעלבסט נאר וויאזוי צו איבערצייגן אז דאס אייגענער פירונג/מיינונג איז דער אמת בניגוד צום בר פלוגתא.

צ"ק - ווי מ'זאגט אזא פאל.

די שווערסטע לעבן פאר א מענטש, הממ... אקעי "איינע פון די שווערסטע", איז אויב ער איז פראגראמירט אז יעדע באשלוס וואס ער מאכט מוז קומען מיט א הסבר וואס ער קען יענעם מסביר זיין / אויפווייזן וכדו'.

ס'איז דא מענטשן וואס ליידן דערויף, און דאס עסט אויף דעם מנוחת הנפש.

דאס איז געזאגט געווארן באופן כללי, ווען נאטורליך מאכט יעדן מענטשנס מח באשלוסן לויט מיליאנען ידיעות און הבנות, און ער טאר נישט ביזי זיין צו צוטיילן יעדע ריר און טרעפן די סיבה פארוואס ער האט אויסגעוועלט אזוי אדער אזוי. לאז דיין סיסטעם פארן! ווילאנג מען רעדט נישט פון הלכה'דיגע שאלות כמובן.

אבער די זעלבע איז אויך געזאגט געווארן בנוגע שיטות און מנהגים. איינמאל איך ווייס אז איך האב די ריכטיגע מסורה, אדער דעם ריכטיגן בירור, איז כלל נישט דא קיין הכרח אז איך זאל קענען אויפווייזן פאר יענעם אז איך בין מער ריכטיג ווי ער. עס פעלט בכלל נישט אויס, און עס קען זיין אז איך פארמאג פשוט נישט דעם טאלאנט און דאס זוכן וועט מיר בלויז צוברעקלען מיין מנוחה.

כנלענ"ד. כאטש ס'איז מער א שיעור בתורת הנפש ווי איידער א הלכה'דיגע תשובה, ווייל איך מיין אז דאס איז דער ריכטיגער תשובה.

[קלונימוס]

ייש״כ ר׳ תהילים פאר די חיזוק....

לתגובתך השני׳ כמדומני אז שני דברים חלוקים שנו כאן: א׳, די אומזיכערהייט אין החלטה וואס איז באמת א תורת הנפש שמועס איבער אבסעסיע. ב׳, די רייץ אדער הכרח צו זיין ביכולת אויפצו וויזן לאחרים אז דיינס איז די גערעכטע.

נקוט האי כללא בידך געווענליך המתווכחים מיט אנדערע איז צוליב די אומזיכערקייט מיט דאס אייגענע וואס ברענגט צוזאם די ביידע ענינים אויף א געוויסע זין.

אבער לענין האשכול ווערט די שאלה ווער זאגט אז דו דארפסט האלטן אז דיין מסורה איז טאקע די איינציגע ריכטיגע כדי צו מאכן א באשלוס, און איז בכלל דא אזאך ווי ״ריכטיגע״ מסורה vs. ״אומריכטיגע״ מסורה? און גיין לויט מסורה מוז עפעס זיין געבויט אויף אויפריכטיגקייט?

אויב גייסטו בדרכך צוליב מסורה, לאז יענעם גיין לדרכו עפ״י זיין מסורה. עס פעלט בכלל נישט אין דיין גערכטיגקייט פון זיך פירן אזוי אויב דו וועסט אנערקענען אז עס איז נישט חשוב׳ער דיינס ווי זיינס. סך הכל איז דיין אופן הנהגה געבויט אויפן זעלביגער אופן ווי זיינס.

[קלונימוס]

מסורה טוישט זיך גאנץ שנעל, און יעדע צוויי אידן האבן אן אנדערע מסורה.
טאקע ביי די מעידזער ענינים זענען די חילוקים ווייניגער, און ווי קלענער די ענין איז אלס מער חילוקים אין מסורה וועסטו טרעפן.

חומרות בפסח, וועט זיין אין איין קהילה, און אפילו איין משפחה, צענדליגער חילוקים.
יעדע ראש המשפחה האט אביסל געשטעלט דעם טאן אנדערש, צוזאם געשטעלט א מסורה פון זיין טאטע און שווער צוזאמען.

אמאהל האט די רב אין שטאט געשטעלט די גדרים, און ס'געווארן מנהג המקום, און א מסורה פאר זייערע קינדער,
משא״כ היינט, נעמט יעדער אביסל פון איבעראל.

אויב מען מעג זאגן אז דער ראמאנטישער ערציילונג פון דער רב העיר שטעלן מנהגי המקום והכל על מקומו ועירו בא בשלום איז נישט א היסטארישע מציאות. וד״ב

[וואוילער]

מסורה טוישט זיך גאנץ שנעל, און יעדע צוויי אידן האבן אן אנדערע מסורה.
טאקע ביי די מעידזער ענינים זענען די חילוקים ווייניגער, און ווי קלענער די ענין איז אלס מער חילוקים אין מסורה וועסטו טרעפן.

חומרות בפסח, וועט זיין אין איין קהילה, און אפילו איין משפחה, צענדליגער חילוקים.
יעדע ראש המשפחה האט אביסל געשטעלט דעם טאן אנדערש, צוזאם געשטעלט א מסורה פון זיין טאטע און שווער צוזאמען.

אמאהל האט די רב אין שטאט געשטעלט די גדרים, און ס'געווארן מנהג המקום, און א מסורה פאר זייערע קינדער,
משא״כ היינט, נעמט יעדער אביסל פון איבעראל.

אויב מען מעג זאגן אז דער ראמאנטישער ערציילונג פון דער רב העיר שטעלן מנהגי המקום והכל על מקומו ועירו בא בשלום איז נישט א היסטארישע מציאות. וד״ב

איך וואלט מער הנאה געהאט פון קלארע דיבורים, אביסל מער זיך אויסשמועסן אויב שייך.
כ'פארשטיי נישט די קורצע ווערטער.

[קלונימוס]

וועל מער פראבירן קלארער, היסטאריש איז נישט דער שטאטס רב געווען דער טאן געבער וואס האט אוועקגעשטעלט מסורות. די אנטוויקלונג פון מסורות איז פיל מער פארוויקעלט ווי איין שיינעם טאג האט הרב הגדול רב העיר זצ״ל דערקלערט אזוי זיך צו פירן ויענו כל העם יושבי העיר יחדיו נעשה ונשמע.

גענוג קלאר?

[מסתמא]

ביסודן של דברים איז מיין שאלה נישט געווען וויאזוי זיך צו פירן זעלבסט נאר וויאזוי צו איבערצייגן אז דאס אייגענער פירונג/מיינונג איז דער אמת בניגוד צום בר פלוגתא.

צ"ק - ווי מ'זאגט אזא פאל.

די שווערסטע לעבן פאר א מענטש, הממ... אקעי "איינע פון די שווערסטע", איז אויב ער איז פראגראמירט אז יעדע באשלוס וואס ער מאכט מוז קומען מיט א הסבר וואס ער קען יענעם מסביר זיין / אויפווייזן וכדו'.

ס'איז דא מענטשן וואס ליידן דערויף, און דאס עסט אויף דעם מנוחת הנפש.

דאס איז געזאגט געווארן באופן כללי, ווען נאטורליך מאכט יעדן מענטשנס מח באשלוסן לויט מיליאנען ידיעות און הבנות, און ער טאר נישט ביזי זיין צו צוטיילן יעדע ריר און טרעפן די סיבה פארוואס ער האט אויסגעוועלט אזוי אדער אזוי. לאז דיין סיסטעם פארן! ווילאנג מען רעדט נישט פון הלכה'דיגע שאלות כמובן.

אבער די זעלבע איז אויך געזאגט געווארן בנוגע שיטות און מנהגים. איינמאל איך ווייס אז איך האב די ריכטיגע מסורה, אדער דעם ריכטיגן בירור, איז כלל נישט דא קיין הכרח אז איך זאל קענען אויפווייזן פאר יענעם אז איך בין מער ריכטיג ווי ער. עס פעלט בכלל נישט אויס, און עס קען זיין אז איך פארמאג פשוט נישט דעם טאלאנט און דאס זוכן וועט מיר בלויז צוברעקלען מיין מנוחה.

כנלענ"ד. כאטש ס'איז מער א שיעור בתורת הנפש ווי איידער א הלכה'דיגע תשובה, ווייל איך מיין אז דאס איז דער ריכטיגער תשובה.

כמעג זיך דינגען דערויף? מיר טרעפן אין חז”ל די נושא און ביי אסאך רבי’ס/רבנים לאורך הדורות.
דער חת”ס האט ממש פארלאנגט מזאל אים נאכקוקן און פרעגן יעדע ריר ווייל אלעס האט סיבות און טעמים און א איד דארף ביי יעדע ריר האבן א חשבון.
פיין ביי די חסידישע רבי’ס איז עס געווען מייחד יחידים און מלבש זיין דברים כלפי שמים אין פשוטע גשמיות שמועסן.. אבער אפילו ביי די וועלכע מטוט נישט אזוי אין קבלה, עכ”פ נישט אפיציעל, איבעראל האט יעדע ריר א חשבון אין הלכה און אין השקפה.

אסאך קען מען טרעפן וואס זייער מעגל השנה שפיעלט זיך איבער אקוראט יאר איין יאר אויס מיט בערך די זעלבע דיבורים/דאגות און שמועסן די זעלבע צייטן, סקומט פון א פלאץ אז מהאט אויסגעפיגערט בערך וואס און וויאזוי זאכן דארפן צו געטון ווערן, געווענטליך במסורה פון די עלטערן און רבי’ס, דעריבער פארן זאכן אטאמאטיש ווי אין א סיסטעם. אבער באמת דארף יעדע ריר האבן א חשבון.

[מסתמא]

וועל מער פראבירן קלארער, היסטאריש איז נישט דער שטאטס רב געווען דער טאן געבער וואס האט אוועקגעשטעלט מסורות. די אנטוויקלונג פון מסורות איז פיל מער פארוויקעלט ווי איין שיינעם טאג האט הרב הגדול רב העיר זצ״ל דערקלערט אזוי זיך צו פירן ויענו כל העם יושבי העיר יחדיו נעשה ונשמע.

גענוג קלאר?

יעדע מסורה קומט פון אן ערליכער איד, בדרך כלל.

קיינער האט קיינמאל געזאגט אז א שטאטס רב איז מחליט מסורות... געווענטליך פאסירט דאס פון ריזן תורה אטאריטעטן וועלכע באזיצן יא אדער נישט שטעלעס וואס משום איזה סיבה איז כלל ישראל מקבל זייערע דיבורים און פירן זיך כמנהגם.

לדוגמה איז שטאט פרעסבורג, פילע מנהגים איז דארטן אנגעקומען דורך הגאון ר’ משולם איגרא און סאיז געבליבן אזוי ווייל דער חת”ס האט עס נישט געוואלט טוישן אלץ כבוד און הערצה צו הגאון ר’ משולם.. קענסט אבער זיכער זיין אז פילע אנדערע רבנים פון פילע אנדערע שטעט האבן נישט געהאט קיין שום השפעה אויף די שטאטס לייט, בס”ה האסטו דא געהאט די צוויי פערזענליכקייטן הגאון ר’ משולם און דער חת”ס וואס כלל ישראל האט זיי מקבל געווען..

קיצור, מסורה טייטשט אראפ’געפעסט/איבערגעגעבן פון פריער. געווענטליך קומט דאס פון די גדולי עולם און די פאר וואס נישט טרעפן מיר עס אין די פוסקים אז דאס און יענץ איז א מנהג בורות וכו’

עקסטער איז דא די מסורות אין משפחות, רוב מאל ציט זיך עס אויכעט צו גרויסע זיידעס, אדער צו רבי’ס מיט וועמען די זיידעס זענען געווען נאנט.

[קלונימוס]

וועל מער פראבירן קלארער, היסטאריש איז נישט דער שטאטס רב געווען דער טאן געבער וואס האט אוועקגעשטעלט מסורות. די אנטוויקלונג פון מסורות איז פיל מער פארוויקעלט ווי איין שיינעם טאג האט הרב הגדול רב העיר זצ״ל דערקלערט אזוי זיך צו פירן ויענו כל העם יושבי העיר יחדיו נעשה ונשמע.

גענוג קלאר?

יעדע מסורה קומט פון אן ערליכער איד, בדרך כלל.

קיינער האט קיינמאל געזאגט אז א שטאטס רב איז מחליט מסורות... געווענטליך פאסירט דאס פון ריזן תורה אטאריטעטן וועלכע באזיצן יא אדער נישט שטעלעס וואס משום איזה סיבה איז כלל ישראל מקבל זייערע דיבורים און פירן זיך כמנהגם.

לדוגמה איז שטאט פרעסבורג, פילע מנהגים איז דארטן אנגעקומען דורך הגאון ר’ משולם איגרא און סאיז געבליבן אזוי ווייל דער חת”ס האט עס נישט געוואלט טוישן אלץ כבוד און הערצה צו הגאון ר’ משולם.. קענסט אבער זיכער זיין אז פילע אנדערע רבנים פון פילע אנדערע שטעט האבן נישט געהאט קיין שום השפעה אויף די שטאטס לייט, בס”ה האסטו דא געהאט די צוויי פערזענליכקייטן הגאון ר’ משולם און דער חת”ס וואס כלל ישראל האט זיי מקבל געווען..

קיצור, מסורה טייטשט אראפ’געפעסט/איבערגעגעבן פון פריער. געווענטליך קומט דאס פון די גדולי עולם און די פאר וואס נישט טרעפן מיר עס אין די פוסקים אז דאס און יענץ איז א מנהג בורות וכו’

עקסטער איז דא די מסורות אין משפחות, רוב מאל ציט זיך עס אויכעט צו גרויסע זיידעס, אדער צו רבי’ס מיט וועמען די זיידעס זענען געווען נאנט.

אזא שטארקע תשובה וואלט כמדומני געמעגט קומען מיט דוגמאות. אבער באמת איז דאס געווען אן אגב׳דיגע הערה מצדי. פתיחת האשכול איז געווען צו פארשטיין טענהריי, עס זעט אבער אויס ווי די דעבאטירערס זענען נישט אזוי באקוועם צו דעבאטירן די דעבאטעס...