מחלוקת ר''ת וגאונים איבער זמן לילה

[משה רבינו]

אז מ'רערט שוין, איך האב אן אלטע קשיא אויף די שיטה פון 72, ולית נגר ובר נגר דיפרקיניה. איך בין נישט אויפגעקומען מיט די קשיא, אבער נאכן זעהן אלעס וואס מ'פרובירט צו פארענטפערן האלט איך אז עס האט נישט קיין אמת'ע תירוץ המתיישב על הלב. אבער פארדעם, וויל איך קלארשטעלן וואס מיין טענה איז "נישט":

עס איז דא א באקאנטע טענה אויף די שיטה פון 72 אז מ'זעהט שוין במציאות שטערנס פאר צוויי איז זיבעציג, דאס איז "נישט" די קשיא וואס איך פרעג, ווייל דאס ווערט שוין פארענטפערט מכח די תוספות אז אין אנו בקיאין בכוכבים, ד.מ. אז היות צו מאכן נאכט דארף זיין דייקא "כוכבים בינונים", און מיר זענען נישט בקי וועלכע שטערנס זענען פאררעכנט אלס גדולים/בינונים/קטנים, איז יתכן אז די שטערנס וואס מ'זעהט פאר 72 זענען כוכבים "גדולים". זייער א שיינע תירוץ!

מיין קשיא איז אבער עפעס אנדערש, אבער קודם מיט א משל:

ראובן זאגט פאר שמעון, איך וויל דו זאלסט יעדן טאג אפטראגן פאר מיר א פעקל צו א געוויסע פלאץ. וויאזוי וועסטו וויסן ווי די פלאץ איז? פאר אראפ יענע און יענע גאס צען מינוט, וועסטו אנקומען צו די פלאץ. וכך הוה, שמעון לאזט זיך ארויס יעדן טאג אויפן וועג, שטעלט אן זיין טיימער אויף צען מינוט, און ווי נאר די טיימער ווייזט צען מינוט שטעלט ער זיך אפ און לייגט אראפ די פעקל ביים נענסטן טיר, אפגעזעהן וויפיל רויטלייטס ער האט געהאט, וויפיל טרעפיק עס איז געווען, און אויף וועלכע ספיד ער איז געפארן. איין טאג איז לוי מיטגעפארן מיט שמעון, און ער הייבט אן טענה'ן פאר שמעון אז עס מאכט נישט קיין סענס וואס ער טוט, ווייל לוי וויל דאך עס זאל אנקומען צו א געוויסע פלאץ, און דו לייגסט עס אראפ יעדן טאג ערגעץ אנדערש. זאגט אים שמעון, ראובן האט מיר נישט געזאגט קיין אדרעס, ער האט מיר געזאגט אז עס איז צען מינוט אוועק, ממילא לייג איך עס אראפ יעדן טאג ווי נאר מיין זייגער ווייזט צען מינוט. ענטפערט אים לוי, איך ווייס אויך נישט די פונקטליכע אדרעס, און די אינסטראקשענס וואס ראובן האט געזאגט פון צען מינוט ווייס איך אויך נישט פונקטליך פון וועלכע ספיד און מצב ער האט גערעדט. אבער וואס דו טוסט איז בכלל נישט וואס ראובן האט געוואלט.

לענינינו, עס איז דא אזא מציאות פון זעהן שטערנס, ווען עס הייבט אן צו ווערן טונקל הייבט מען אן צו זעהן שטערנס, ווי מער טונקל עס ווערט אלס מער שטערנס קען מען זעהן. די פאקט איז אז ווי טונקל עס איז האט נישט צוטוהן מיט קיין ספעציפישע זמן נאך די שקיעה, נאר עס איז אנדערש פון איין פלאץ צום אנדערן און פון איין תקופה אינעם יאר צום אנדערן, און ווענדט זיך מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז א דבר פשוט אין די גמרא והפוסקים אז "צאת הכוכבים" מאכט נאכט. א"כ וואס איז פשט פון זאגן אז ביז 58.5 נאך די שקיעה איז טאג און נאך 72 מינוט איז נאכט, ווי כאילו דעמאלטס געשעהט "צאת הכוכבים", ווען אין פאקט איז די מציאות דעמאלטס אייביג אנדערש. עס איז פונקט ווי שמעון וואס קומט יעדן טאג אן צו אן אנדערע פלאץ.

עס איז נישט שייך צו ענטפערן אויפדעם "אין אנו בקיאין בכוכבים", ווייל די שטערנס וואס מ'זעהט ניסן ותשרי פאר 58.5 מינוט - וואס אויף דעם גיימיר זאגן אז זיי זענען כוכבים גדולים הנראים ביום - זעהט מען בתקופת תמוז נאך 72 מינוט. איז וויאזוי קען מען זאגן אז 72 מינוט מאכט נאכט?

וועט עטס אוודאי פרעגן, וואס דען מאכט נאכט? אונז ווייס מיר דאך נישט וועלכע שטערנס זענען טאקע די כוכבים בינונים? איך ווייס אויך נישט, אבער אייביג איבעראל 72 זיכער נישט, ווייל דאס איז אזויווי דער אויבנדערמאנטע שמעון וואס ווייסט נישט די אדערס און לייגט עס אראפ אייביג אנדערש לויט ווען זיין טיימער זאגט אים צען מינוט. איי, די גמרא זאגט ד' מיל? ראובן פון אונזער משל האט אויך געזאגט 10 מינוט, אבער בהכרח האט ער גערעדט פון א געוויסע ספיד און א געוויסע מצב און טרעפיק. די גמרא רעדט אויך בהכרח פון א געוויסע פלאץ און צייט. וואו און ווען? איך ווייס נישט. שמעון ווייסט אויך נישט וואס ראובן האט געמיינט מיט צען מינוט, אבער דאס מיינט נאכנישט אז עס מאכט סענס צו טוהן וואס ראובן טוט.

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

[איד]

אז מ'רערט שוין, איך האב אן אלטע קשיא אויף די שיטה פון 72, ולית נגר ובר נגר דיפרקיניה. איך בין נישט אויפגעקומען מיט די קשיא, אבער נאכן זעהן אלעס וואס מ'פרובירט צו פארענטפערן האלט איך אז עס האט נישט קיין אמת'ע תירוץ המתיישב על הלב. אבער פארדעם, וויל איך קלארשטעלן וואס מיין טענה איז "נישט":

עס איז דא א באקאנטע טענה אויף די שיטה פון 72 אז מ'זעהט שוין במציאות שטערנס פאר צוויי איז זיבעציג, דאס איז "נישט" די קשיא וואס איך פרעג, ווייל דאס ווערט שוין פארענטפערט מכח די תוספות אז אין אנו בקיאין בכוכבים, ד.מ. אז היות צו מאכן נאכט דארף זיין דייקא "כוכבים בינונים", און מיר זענען נישט בקי וועלכע שטערנס זענען פאררעכנט אלס גדולים/בינונים/קטנים, איז יתכן אז די שטערנס וואס מ'זעהט פאר 72 זענען כוכבים "גדולים". זייער א שיינע תירוץ!

מיין קשיא איז אבער עפעס אנדערש, אבער קודם מיט א משל:

ראובן זאגט פאר שמעון, איך וויל דו זאלסט יעדן טאג אפטראגן פאר מיר א פעקל צו א געוויסע פלאץ. וויאזוי וועסטו וויסן ווי די פלאץ איז? פאר אראפ יענע און יענע גאס צען מינוט, וועסטו אנקומען צו די פלאץ. וכך הוה, שמעון לאזט זיך ארויס יעדן טאג אויפן וועג, שטעלט אן זיין טיימער אויף צען מינוט, און ווי נאר די טיימער ווייזט צען מינוט שטעלט ער זיך אפ און לייגט אראפ די פעקל ביים נענסטן טיר, אפגעזעהן וויפיל רויטלייטס ער האט געהאט, וויפיל טרעפיק עס איז געווען, און אויף וועלכע ספיד ער איז געפארן. איין טאג איז לוי מיטגעפארן מיט שמעון, און ער הייבט אן טענה'ן פאר שמעון אז עס מאכט נישט קיין סענס וואס ער טוט, ווייל לוי וויל דאך עס זאל אנקומען צו א געוויסע פלאץ, און דו לייגסט עס אראפ יעדן טאג ערגעץ אנדערש. זאגט אים שמעון, ראובן האט מיר נישט געזאגט קיין אדרעס, ער האט מיר געזאגט אז עס איז צען מינוט אוועק, ממילא לייג איך עס אראפ יעדן טאג ווי נאר מיין זייגער ווייזט צען מינוט. ענטפערט אים לוי, איך ווייס אויך נישט די פונקטליכע אדרעס, און די אינסטראקשענס וואס ראובן האט געזאגט פון צען מינוט ווייס איך אויך נישט פונקטליך פון וועלכע ספיד און מצב ער האט גערעדט. אבער וואס דו טוסט איז בכלל נישט וואס ראובן האט געוואלט.

לענינינו, עס איז דא אזא מציאות פון זעהן שטערנס, ווען עס הייבט אן צו ווערן טונקל הייבט מען אן צו זעהן שטערנס, ווי מער טונקל עס ווערט אלס מער שטערנס קען מען זעהן. די פאקט איז אז ווי טונקל עס איז האט נישט צוטוהן מיט קיין ספעציפישע זמן נאך די שקיעה, נאר עס איז אנדערש פון איין פלאץ צום אנדערן און פון איין תקופה אינעם יאר צום אנדערן, און ווענדט זיך מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז א דבר פשוט אין די גמרא והפוסקים אז "צאת הכוכבים" מאכט נאכט. א"כ וואס איז פשט פון זאגן אז ביז 58.5 נאך די שקיעה איז טאג און נאך 72 מינוט איז נאכט, ווי כאילו דעמאלטס געשעהט "צאת הכוכבים", ווען אין פאקט איז די מציאות דעמאלטס אייביג אנדערש. עס איז פונקט ווי שמעון וואס קומט יעדן טאג אן צו אן אנדערע פלאץ.

עס איז נישט שייך צו ענטפערן אויפדעם "אין אנו בקיאין בכוכבים", ווייל די שטערנס וואס מ'זעהט ניסן ותשרי פאר 58.5 מינוט - וואס אויף דעם גיימיר זאגן אז זיי זענען כוכבים גדולים הנראים ביום - זעהט מען בתקופת תמוז נאך 72 מינוט. איז וויאזוי קען מען זאגן אז 72 מינוט מאכט נאכט?

וועט עטס אוודאי פרעגן, וואס דען מאכט נאכט? אונז ווייס מיר דאך נישט וועלכע שטערנס זענען טאקע די כוכבים בינונים? איך ווייס אויך נישט, אבער אייביג איבעראל 72 זיכער נישט, ווייל דאס איז אזויווי דער אויבנדערמאנטע שמעון וואס ווייסט נישט די אדערס און לייגט עס אראפ אייביג אנדערש לויט ווען זיין טיימער זאגט אים צען מינוט. איי, די גמרא זאגט ד' מיל? ראובן פון אונזער משל האט אויך געזאגט 10 מינוט, אבער בהכרח האט ער גערעדט פון א געוויסע ספיד און א געוויסע מצב און טרעפיק. די גמרא רעדט אויך בהכרח פון א געוויסע פלאץ און צייט. וואו און ווען? איך ווייס נישט. שמעון ווייסט אויך נישט וואס ראובן האט געמיינט מיט צען מינוט, אבער דאס מיינט נאכנישט אז עס מאכט סענס צו טוהן וואס ראובן טוט.

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

לפי זה דארף מען זאגען אז די סימן פון די גמ' איז נאר אויף א געוויסע פלאץ און א געוויסע זמן
משא''כ די זמן וואס ווערט נאכט איז אייביג די זעלבע

[משה רבינו]

אז מ'רערט שוין, איך האב אן אלטע קשיא אויף די שיטה פון 72, ולית נגר ובר נגר דיפרקיניה. איך בין נישט אויפגעקומען מיט די קשיא, אבער נאכן זעהן אלעס וואס מ'פרובירט צו פארענטפערן האלט איך אז עס האט נישט קיין אמת'ע תירוץ המתיישב על הלב. אבער פארדעם, וויל איך קלארשטעלן וואס מיין טענה איז "נישט":

עס איז דא א באקאנטע טענה אויף די שיטה פון 72 אז מ'זעהט שוין במציאות שטערנס פאר צוויי איז זיבעציג, דאס איז "נישט" די קשיא וואס איך פרעג, ווייל דאס ווערט שוין פארענטפערט מכח די תוספות אז אין אנו בקיאין בכוכבים, ד.מ. אז היות צו מאכן נאכט דארף זיין דייקא "כוכבים בינונים", און מיר זענען נישט בקי וועלכע שטערנס זענען פאררעכנט אלס גדולים/בינונים/קטנים, איז יתכן אז די שטערנס וואס מ'זעהט פאר 72 זענען כוכבים "גדולים". זייער א שיינע תירוץ!

מיין קשיא איז אבער עפעס אנדערש, אבער קודם מיט א משל:

ראובן זאגט פאר שמעון, איך וויל דו זאלסט יעדן טאג אפטראגן פאר מיר א פעקל צו א געוויסע פלאץ. וויאזוי וועסטו וויסן ווי די פלאץ איז? פאר אראפ יענע און יענע גאס צען מינוט, וועסטו אנקומען צו די פלאץ. וכך הוה, שמעון לאזט זיך ארויס יעדן טאג אויפן וועג, שטעלט אן זיין טיימער אויף צען מינוט, און ווי נאר די טיימער ווייזט צען מינוט שטעלט ער זיך אפ און לייגט אראפ די פעקל ביים נענסטן טיר, אפגעזעהן וויפיל רויטלייטס ער האט געהאט, וויפיל טרעפיק עס איז געווען, און אויף וועלכע ספיד ער איז געפארן. איין טאג איז לוי מיטגעפארן מיט שמעון, און ער הייבט אן טענה'ן פאר שמעון אז עס מאכט נישט קיין סענס וואס ער טוט, ווייל לוי וויל דאך עס זאל אנקומען צו א געוויסע פלאץ, און דו לייגסט עס אראפ יעדן טאג ערגעץ אנדערש. זאגט אים שמעון, ראובן האט מיר נישט געזאגט קיין אדרעס, ער האט מיר געזאגט אז עס איז צען מינוט אוועק, ממילא לייג איך עס אראפ יעדן טאג ווי נאר מיין זייגער ווייזט צען מינוט. ענטפערט אים לוי, איך ווייס אויך נישט די פונקטליכע אדרעס, און די אינסטראקשענס וואס ראובן האט געזאגט פון צען מינוט ווייס איך אויך נישט פונקטליך פון וועלכע ספיד און מצב ער האט גערעדט. אבער וואס דו טוסט איז בכלל נישט וואס ראובן האט געוואלט.

לענינינו, עס איז דא אזא מציאות פון זעהן שטערנס, ווען עס הייבט אן צו ווערן טונקל הייבט מען אן צו זעהן שטערנס, ווי מער טונקל עס ווערט אלס מער שטערנס קען מען זעהן. די פאקט איז אז ווי טונקל עס איז האט נישט צוטוהן מיט קיין ספעציפישע זמן נאך די שקיעה, נאר עס איז אנדערש פון איין פלאץ צום אנדערן און פון איין תקופה אינעם יאר צום אנדערן, און ווענדט זיך מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז א דבר פשוט אין די גמרא והפוסקים אז "צאת הכוכבים" מאכט נאכט. א"כ וואס איז פשט פון זאגן אז ביז 58.5 נאך די שקיעה איז טאג און נאך 72 מינוט איז נאכט, ווי כאילו דעמאלטס געשעהט "צאת הכוכבים", ווען אין פאקט איז די מציאות דעמאלטס אייביג אנדערש. עס איז פונקט ווי שמעון וואס קומט יעדן טאג אן צו אן אנדערע פלאץ.

עס איז נישט שייך צו ענטפערן אויפדעם "אין אנו בקיאין בכוכבים", ווייל די שטערנס וואס מ'זעהט ניסן ותשרי פאר 58.5 מינוט - וואס אויף דעם גיימיר זאגן אז זיי זענען כוכבים גדולים הנראים ביום - זעהט מען בתקופת תמוז נאך 72 מינוט. איז וויאזוי קען מען זאגן אז 72 מינוט מאכט נאכט?

וועט עטס אוודאי פרעגן, וואס דען מאכט נאכט? אונז ווייס מיר דאך נישט וועלכע שטערנס זענען טאקע די כוכבים בינונים? איך ווייס אויך נישט, אבער אייביג איבעראל 72 זיכער נישט, ווייל דאס איז אזויווי דער אויבנדערמאנטע שמעון וואס ווייסט נישט די אדערס און לייגט עס אראפ אייביג אנדערש לויט ווען זיין טיימער זאגט אים צען מינוט. איי, די גמרא זאגט ד' מיל? ראובן פון אונזער משל האט אויך געזאגט 10 מינוט, אבער בהכרח האט ער גערעדט פון א געוויסע ספיד און א געוויסע מצב און טרעפיק. די גמרא רעדט אויך בהכרח פון א געוויסע פלאץ און צייט. וואו און ווען? איך ווייס נישט. שמעון ווייסט אויך נישט וואס ראובן האט געמיינט מיט צען מינוט, אבער דאס מיינט נאכנישט אז עס מאכט סענס צו טוהן וואס ראובן טוט.

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

קודם כל, איך האב נישט געצויגן קיין מסקנות. איך האב פשוט געפרעגט א קשיא און נישט געשטופט קיין שום שיטה.
והשנית, איך בין שטארק מסופק אויב די ראשונים האבן געקוקט אויפן זייגער, קיין איין ראשון פילט אפילו נישט פאר וויכטיג צו זאגן וויפיל מינוט ד' מיל איז. בפשטות - אזויווי עס איז משמע די סתימת הפוסקים - איז די שטערנס געווען די קובע. איך ווייס נישט וועלכע שטערנס, אבער שטערנס

וואס הייסט די גמרא פילט נישט צו זאגן ווי לאנג עס איז, דו ווייסט וועלכע גרויסע מחלוקה דאס איז צווישן די ראשונים? פייער פון די בלאטעס אזוי פיל פלעצער?
קודם די גמרא אמר ר' ירמיה: כמחמתן לטבריא מיל, ולימא מיל, הא קמ"ל שיעורא דמיל כמחמתן לטבריה (אזוי לאנג ווי עס נעמט די וועג)
א''ר אבהו אמר ר' שמעון בן לקיש כדי שילך אדם ממגדל נוניא לטבריא מיל ונימא מיל הא קמ''ל דשיעורא דמיל

און ווען די גמרא זאגט שיעור חימוץ כדי הילוך מיל, מיינט אויך אז מען קוקט אויף שטערנס?,

אגב די גאנצע מחלוקה פון די שיעור מיל וואס דרייט זיך אזוי איבער אין די ראשונים וויפיל מינוט עס נעמט, איז אלעס געבויט אויף די גמרא אז פונעם שקיעה אז מהלך אדם בינונו מעלות השחר ועד נץ החמה ד' מילין, ומשתשקע החמה עד צאת הכוכבים ד', מילין, און אלעס בויעט טאקע אויף דעם

[משה רבינו]

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

לפי זה דארף מען זאגען אז די סימן פון די גמ' איז נאר אויף א געוויסע פלאץ און א געוויסע זמן
משא''כ די זמן וואס ווערט נאכט איז אייביג די זעלבע

די עלות השחר איז 72 מינוט פארן נץ שטימט יא? וועלכע שטערן? אדער עס איז אויך לויט די אופק?
פארדעם זאגט תוספות אין אנו בקיעין בכוכבים צו וויסן פון וועלכע מין שטערן די גמרא רעדט

[משה רבינו]

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

לפי זה דארף מען זאגען אז די סימן פון די גמ' איז נאר אויף א געוויסע פלאץ און א געוויסע זמן
משא''כ די זמן וואס ווערט נאכט איז אייביג די זעלבע

און ווען די גמרא זאגט משקיעת החמה עד צאת הכוכבים ד' מילין, גייסטו אויך זאגן אז עס איז נאר א געוויסע זמן און א געוויסע פלאץ? מאי אילמא די גמרא פון די גמרא?
נאך א זאך די גמרא לערנט עס ארויס פון א פסוק אמר מר מעלות השחר עד הנץ החמה חמשת מילין מנא לן דכתיב וכמו השחר עלה ויאיצו המלאכים וגו' וכתיב (בראשית יט, כג) השמש יצא על הארץ ולוט בא צוערה ואמר רבי חנינא לדידי חזי לי ההוא אתרא והויא חמשה מילין, און די גמרא פרעגט מיט דעם א סתירה אז איך זעה אז עס איז 5 מיל ענטפערט די גמרא ויאוצו שאני, מען האט צוגעאיילט, האט מען געמאכט שנעלער די וועג פארוואס ענטפערט נישט די גמרא אז סדום איז אביסל אראפ צויער די אופק אדער אפשר איז עס געווען אביסל שפעטער אין די גוישע דעיט, (עס שטייט גראדע אז יענע יאר וואס די מלאכים זענען געקומען איז געועון אן עיבור יאר) ממילא הייבט זיך ווען נישט אן די קשיא,

[משה רבינו]

לשון רבינו חננאל אויף די גמרא מסכת פסחים
ש"מ עביו של רקיע שמהלכת בו החמה מעלות השחר ועד שתנץ החמה אלפא פרסי שהוא שתות מהלכו של עולם וכן בערב משתשקע החמה עד צאת הכוכבים ואע"פ שהחוזים בכוכבים שבזמן הזה מדברים דברים המכחישין לא משגחינן להו אלא אנו מזהרים דברי רבותינו כתקנם ולא לחוש לדברי זולתם

באמת איז עס שוין די גמרא אליין וואס זאגט עס,
חכמי ישראל אומרים ביום חמה מהלכת למטה מן הרקיע ובלילה למעלה מן הרקיע וחכמי אומות העולם אומרים ביום חמה מהלכת למטה מן הרקיע ובלילה למטה מן הקרקע א"ר ונראין דבריהן מדברינו, אז עס קוקט אויס פארן אויג אזוי ווי די חכמי האומות, און מיט דען האלט רבי ווייטער ווי די חכמי ישראל

[משה רבינו]

וועגן דעם איז דא די שיטה פון 16 מעלות וואס איז בימי ניסן און תשרי 72 מינוט נאכ'ן שקיעה אין א''י און אין אמעריקע אביסעל שפעטער

אבער וואס ס'איז אינטערסאנט לויט דיך אז אין די ראשונים זעהט מען נישט אז זיי זאלען זאגען אז ס'איז א חילוק וועלכע פלאץ און וועלכע זמן
צענדליגע ראשונים ברענגען די ר''ת להלכה און קיינער זאגט נישט אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען (מילא די גמ' זאגט אזוי ווי דיין משל אבער די ראשונים ווען ס'קומט הלכה למעשה זאל קיינער נישט דערמאנען אז ס'ווענדט זיך ווי און ווען - זייער אינטערעסאנט)

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

לפי זה דארף מען זאגען אז די סימן פון די גמ' איז נאר אויף א געוויסע פלאץ און א געוויסע זמן
משא''כ די זמן וואס ווערט נאכט איז אייביג די זעלבע

שו"ת מהרלב"ח פרעגט א סתירת הרמב"ם ביי הלכות שבת פסקנט די רמב"ם משתשקע החמה עד שיראו שלשה כוכבים בינונים הוא הזמן הנקרא בין השמשות בכל מקום. והוא ספק מן היום ספק מן הלילה ודנין בו להחמיר בכל מקום. זעה מיר אז בין השמשות הייבט זיך אן ביים שקיעה
און ביי הלכות קידוש החודש פסקנט די רמב"ם כוכב אחד יום, שני כוכבים ספק,
ענטפערט ער דודאי שיעורא דכוכבים אינו תמיד בכל ימי השנה בזמן אחד כפי מצב השמש בגלגל וכפי רוחק הכוכבים ממנו ומשתשקע החמה גם אם לא ראה כוכבים יש לנו לומר כי הגיע כבר בה"ש וא"כ לענין שבת שפיר כתב הרמב"ם משתשקע החמה משא"כ בקה"ח שהדבר מסור לבית דין.
ס"ה זאגט ער עס איז אמת די גמרא כוכב אחד יום שני כוכבים ספק ג', וודאי לילה, אבער דאס איז גוט פאר בית דין וואס ווייסן אייביג עס צו עטשאסטן די כוכבים לפי המצב והזמן, מיט די כוכבים פון א יום בינונו, משא"כ פלעין א מענטש מיז מחמיר זיין געציילטע מינוט פארדעם און ביים שקיעה שוין מחמיר זיין מספק

[משה רבינו]

מיט דעם שטימט אויך רש"י
וואס זאגט שני כוכבים אז ווען איינער זעהט א טומאה אדער איז מחלל שבת ביידע בין השמשות איז נאכמאלף א ספק
שמא בין השמשות הראשון כולו מן היום וביה''ש השני כולו מן הלילה ונמצא יום אחד הפסק בינתיים וטהור או שניהם מן היום דהוו להו שני ימים רצופין וכן אם שניהם מן הלילה הוו להו נמי שני ימים רצופין או שמא אם הראשון מן הלילה והשני מן היום
פרעגט תוספות ממא נפשך אדער איז ביידע טאג אדער איז ביידע נאכט

לויט דעם איז פשוט ווייל די כוכבים קענען זיין געריקט איין טאג פונעם צווייטן, זאגט רש"י אז שני כוכבים איז א ספק, עס קען זיין היינט איז עס שוין געווען נאכט און מארגען איז עס נאך טאג אדער פארקערט

[משה רבינו]

נאך א ראיה פון א גמרא:
הרוצה לידע שיעורו של רבי נחמיה יניח חמה בראש הכרמל וירד ויטבול בים ויעלה וזה שיעורו של רבי נחמיה, ופירש רש"י ז"ל: שחמה סמוך לשקיעתה נראית על ראשי ההרים ובתוך שירד ויטבול בים ויעלה הוי לילה, (די ראשונים שלאגן זיך שוין פינקטליך ווי ווייט די ים איז געווען פון די בארג כרמל יעדער לפי שיטתו)

אויב האט עס מיט די אופק, זאגט נישט די גמרא צו מען רעדט ווינטער אדער זומער,

נאך א רשב"א ואי זהו בין השמשות משתשקע החמה וכל זמן שפני מזרח מאדימין וכו'. איכא למידק הני תנאי במאי פליגי, דהא ודאי עד צאת הכוכבים הוי יממא ת ותו דתניא לקמן רבי נתן אומר כוכב אחד יום, שנים בין השמשות, שלשה לילה.

ויש לומר דבהא דאמרינן עלה דההיא פליגי, לא כוכבין הנראין ביום ולא כוכבים שאין נראין אלא בלילה אלא כוכבים בינונים, דמר סבר כל שנראין עד שהכסיף והשוה לתחתון כוכבים בינונים, ומר סבר עד חצי מיל, ומר סבר אפילו לאחר זמן.

פרעגט ער מען קען דאך גיין קוקן די שיעור דאמרינן בפסח שני דמשקיעת החמה ועד צאת הכוכבים מהלך ד' מילין וואס קריגן זיך אזויפיל שיטות ענטפערט ער
נמי לא הוי שיעורא ברירא להו, דבההיא מספקא להו איזהו מהלך אדם בינוני.
טייטש די מחלוקה איז ווי לאנג א מיל נעמט צו גיין, אבער די רשב"א איז ברור אז די ד' מיל איז חד שיעורה מיט כוכבים

[משה רבינו]

בביאור הגר"א לאו"ח סי' רס"א דמזמן ראיית כוכב אחד בינוני עד ראיית השלישי אינו אלא כהרף עין

און די גמרא זאגט כוכב אחד יום שני כוכבים בין השמשות שלשה כוכבים לילה אלא מאי אין אנו בקיאין בכוכבים, ווי תוספות זאגט צו פארענטפערן נאך אסאך קשיות,

[Who knows]

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

דו מישסט אביסל ארום. אוודאי גייט די זוהן אייביג 4 מעלות א מינוט אויף זיין גלגל, אבער ער ווערט נישט אפגערוקט 4 מעלות פון אונזער אופק צוליב דעם וואס ער גייט שיעף ועוד, און דאס ווענדט זיך וועלכע צייט אין יאר און וועלכע פלאץ. ממילא די וואס גייען לויט "מעלות" רעדן פון וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, וואס אין דעם ווענדט זיך די מאס ליכטיגקייט פון די זוהן.

די פסוק זאגט אז עס האט מיט די ליכטיגקייט פון די זוהן דהיינו מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז די זעלבע ווי צאת הכוכבים, ווייל באמת עקזיסטירן די כוכבים אויך בייטאג נאר מ'קען זיי נישט זעהן צוליב די ליכטיגקייט פון די זוהן, ווי טונקעלער עס ווערט אלס מער כוכבים קען מען זעהן. ממילא איז נישטא קיין שום סתירה צווישן די פסוק און די גמרא, ביידע ווענדט זיך ווי טונקל עס איז

[משה רבינו]

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

דו מישסט אביסל ארום. אוודאי גייט די זוהן אייביג 4 מעלות א מינוט אויף זיין גלגל, אבער ער ווערט נישט אפגערוקט 4 מעלות פון אונזער אופק צוליב דעם וואס ער גייט שיעף ועוד, און דאס ווענדט זיך וועלכע צייט אין יאר און וועלכע פלאץ. ממילא די וואס גייען לויט "מעלות" רעדן פון וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, וואס אין דעם ווענדט זיך די מאס ליכטיגקייט פון די זוהן.

די פסוק זאגט אז עס האט מיט די ליכטיגקייט פון די זוהן דהיינו מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז די זעלבע ווי צאת הכוכבים, ווייל באמת עקזיסטירן די כוכבים אויך בייטאג נאר מ'קען זיי נישט זעהן צוליב די ליכטיגקייט פון די זוהן, ווי טונקעלער עס ווערט אלס מער כוכבים קען מען זעהן. ממילא איז נישטא קיין שום סתירה צווישן די פסוק און די גמרא, ביידע ווענדט זיך ווי טונקל עס איז

עס האט נישט מיט וויפיל מעלת עס איז אפגעריקט פון אינזער אופק, ווייל ווען יא איז טאג ווען 6 חדשים א יאר, די זון גייט ארום איר גלגל אפגעריקט פונעם אופק אינגאנצן איינמאל א יאר,

טאג מיינט ווען די זון גייט אינטער דהיינו די גלגל היומי שלעפט איר אראפ (מזרח למערב, משא"כ אופק איז דרום צו צפון)

די זון גייט די זעלבע ספיד אראפ יעדן טאג, די חילוק איז נאר אין די ליכטיקייט (קרני אור בלשון חז"ל) ווי אזוי עס עפעקטירט אונז זומער צו ווינטער

[Who knows]

וואס הייסט די גמרא פילט נישט צו זאגן ווי לאנג עס איז, דו ווייסט וועלכע גרויסע מחלוקה דאס איז צווישן די ראשונים? פייער פון די בלאטעס אזוי פיל פלעצער?
קודם די גמרא אמר ר' ירמיה: כמחמתן לטבריא מיל, ולימא מיל, הא קמ"ל שיעורא דמיל כמחמתן לטבריה (אזוי לאנג ווי עס נעמט די וועג)
א''ר אבהו אמר ר' שמעון בן לקיש כדי שילך אדם ממגדל נוניא לטבריא מיל ונימא מיל הא קמ''ל דשיעורא דמיל

און ווען די גמרא זאגט שיעור חימוץ כדי הילוך מיל, מיינט אויך אז מען קוקט אויף שטערנס?,

אגב די גאנצע מחלוקה פון די שיעור מיל וואס דרייט זיך אזוי איבער אין די ראשונים וויפיל מינוט עס נעמט, איז אלעס געבויט אויף די גמרא אז פונעם שקיעה אז מהלך אדם בינונו מעלות השחר ועד נץ החמה ד' מילין, ומשתשקע החמה עד צאת הכוכבים ד', מילין, און אלעס בויעט טאקע אויף דעם

איך ווייס אז שיעור מיל מיינט א געוויסע צייט, און איך ווייס אויך פון די אלע גמרות, אבער עס קען נישט מיינען אייביג און איבעראל ווייל נאכט ווענדט זיך סוכ"ס אין צאת הכוכבים וואס איז נישט אייביג די זעלבע

מיט די זייגער האב איך געמיינט אפצופרעגן די טענה פארוואס די ראשונים שמועסן נישט אויס אז עס איז דא חילוקים צווישן איין פלאץ אין אנדערן, האב איך געזאגט אז זיי גייען נישט אריין אין פרטים, והא ראי' אז זיי זענען נישט מבאר ווילאנג א שיעור מיל איז, און עס איז יתכן אז זיי האבן זיך סוכ"ס סומך געווען אויף געוויסע סימנים אינעם הימל אז דאס איז שוין וודאי די שיעור ד' מיל. די נושא וויפיל א מיל איז איז נישט מבואר אין די אלע ראשונים וואס שמועסן קלאר אויס שיטת רבינו תם, די רמב"ם איז פון די איינציגסטע ראשונים וואס געבן בכלל א זמן פאר א שיעור מיל, די תרומת הדשן איז לכאורה דער ערשטער וואס זאגט אז א מיל איז אכצן מינוט

[Who knows]

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

לפי זה דארף מען זאגען אז די סימן פון די גמ' איז נאר אויף א געוויסע פלאץ און א געוויסע זמן
משא''כ די זמן וואס ווערט נאכט איז אייביג די זעלבע

די עלות השחר איז 72 מינוט פארן נץ שטימט יא? וועלכע שטערן? אדער עס איז אויך לויט די אופק?
פארדעם זאגט תוספות אין אנו בקיעין בכוכבים צו וויסן פון וועלכע מין שטערן די גמרא רעדט

עלות השחר האט נישט מיט קיין שטערן צו טוהן נאר מיט די ליכטיגקייט, און ביי דעם איז טאקע דא די זעלבע טענה אז עס קען נישט זיין פונקטליך 72 מינוט אייביג און איבעראל

איך האב שוין אויבן זייער קלאר אויסגעשמועס מיט א שיינעם משל פארוואס אין אנו בקיאין בכוכבים איז בכלל נישט קיין תירוץ

[Who knows]

די פסוק זאגט בפירש, אז עס האט מיט די זון ובא השמש וטהר ואחר יאכל מן הקדשים, טייטש נאכט האט מיט די זון און ליכטיקייט,
ויעש אלקים את שני מאורות, ולמשול ביום ובלילה, ולהבדיל בין האור ובין החושך,

זאגט די גמרא תניאו ובא השמש וטהר ביאת שמשו מעכבתו מלאכול בתרומה, סימן לדבר צאת הכוכבים, די גמרא גיבט א סימן אויף די זמן פון די תורה וואס זאגט ביאת השמש, אז עס איז די צאת הכוכבים.

האסטו א גוטע קשיא ווייל די זון גייט אינטער די זעלבע זומער ווי ווינטער, ווייל עס לויפט אייביג די זעלבע 4 מינוט א מעלה,
נאר די ליכטיקייט ווענט זיך זומער און ווינטער, כוכבים ווענט זיך לויט די ליכטיקייט, איז עס באמת א סתירה,
אויב הייסט די זון גייט אינטער ביי 18 מעלות וואס איז 72 מינוט, ווי אזוי קען עס האבן מיט שטערנס, און פסוק שטייט קלאר אסאך פלעצער אז די טאג האט מיט די זון,
פון די אנדערע זייט זאגט די גמרא סימן לדבר צאת הכוכבים, ר"ת קומט נישט אריין דא

דו מישסט אביסל ארום. אוודאי גייט די זוהן אייביג 4 מעלות א מינוט אויף זיין גלגל, אבער ער ווערט נישט אפגערוקט 4 מעלות פון אונזער אופק צוליב דעם וואס ער גייט שיעף ועוד, און דאס ווענדט זיך וועלכע צייט אין יאר און וועלכע פלאץ. ממילא די וואס גייען לויט "מעלות" רעדן פון וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, וואס אין דעם ווענדט זיך די מאס ליכטיגקייט פון די זוהן.

די פסוק זאגט אז עס האט מיט די ליכטיגקייט פון די זוהן דהיינו מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז די זעלבע ווי צאת הכוכבים, ווייל באמת עקזיסטירן די כוכבים אויך בייטאג נאר מ'קען זיי נישט זעהן צוליב די ליכטיגקייט פון די זוהן, ווי טונקעלער עס ווערט אלס מער כוכבים קען מען זעהן. ממילא איז נישטא קיין שום סתירה צווישן די פסוק און די גמרא, ביידע ווענדט זיך ווי טונקל עס איז

עס האט נישט מיט וויפיל מעלת עס איז אפגעריקט פון אינזער אופק, ווייל ווען יא איז טאג ווען 6 חדשים א יאר, די זון גייט ארום איר גלגל אפגעריקט פונעם אופק אינגאנצן איינמאל א יאר,

טאג מיינט ווען די זון גייט אינטער דהיינו די גלגל היומי שלעפט איר אראפ (מזרח למערב, משא"כ אופק איז דרום צו צפון)

די זון גייט די זעלבע ספיד אראפ יעדן טאג, די חילוק איז נאר אין די ליכטיקייט (קרני אור בלשון חז"ל) ווי אזוי עס עפעקטירט אונז זומער צו ווינטער

איך האב געמיינט אז איך רעד מיט איינער וואס איז בעובי הקורה און פארשטייט וואס די ברייט באנוצטע ווארט "מעלות" מיינט אין די סוגיא. אז דו ווילסט קענסטו קוקן אביסל אין ישראל והזמנים דא https://beta.hebrewbooks.org/reader/rea ... hlts=&ocr=. (אופק האט נישט צו טוהן דוקא מיט צפון און דרום נאר מיינט ארויס פון די האלבע וועלט וואס מיר קענען זעהן, קענסט זעהן דא א שטיקל ביאור)

באמת איז די מציאות "פארוואס" דאס געשעהט בכלל נישט נוגע, ווייל די פאקט בלייבט אז די ליכטיגקייט פון די זוהן נאך די שקיעה איז אנדערש אין יעדע פלאץ און אין יעדע צייט, און אויך צאת הכוכבים, און די וועג צו מעסטן די ליכטיגקייט איז דורך "מעלות". ממילא קומט נישט אריין די אלע גמרות איבער חמה מהלכת וכו' ווייל אפגעזעהן וואס די גורם איז, קומען די כוכבים ארויס יעדע נאכט אנדערש, און צוליב דעם איז נישט יתכן צו זאגן אז 72 מינוט איז אייביג "צאת הכוכבים" ווייל די שטערנס קומען ארויס אנדערש געוואנדן לויט די פלאץ און צייט. עס שטימט אויך נישט מיט די גאנצע גמרא אין שבת וואס רעדט פון סימני הרקיע וואס ווענדט זיך אין די אור וחושך פון די זוהן

[איד]

@Who knows דיין קשיא איז זייער גוט אויף די וואס פירען זיך 72

אבער אויף די וואס פירן זיך אופק איז פונקט אזוי שווער, גערעכט אז לויט זיי איז א געוויסע טונקעלקייט אייביג און איבאראל נאכט אבער וואס וועלן זיי טוהן מיט די גמ' פון ד' מיל װי האט די גמ' גערעדט ? אין וועלכע פלאץ ווערט זייער אופק ביי ד' מיל ?
חוץ אז מ'וועט ענטפערען ווי די גר''א אז די גמ' מינט צאת כל הכוכבים אויב אזוי מוזען זיי אנעמען אז פון די שקיעה ווערט ביהש''מ און ביי 13 און אהאלב מינוט איז נאכט אדער עכ''פ אין די אופק וואס איז אין געוויסע זמנים 13 און אהאלב מינוט

[Who knows]

@Who knows דיין קשיא איז זייער גוט אויף די וואס פירען זיך 72

אבער אויף די וואס פירן זיך אופק איז פונקט אזוי שווער, גערעכט אז לויט זיי איז א געוויסע טונקעלקייט אייביג און איבאראל נאכט אבער וואס וועלן זיי טוהן מיט די גמ' פון ד' מיל װי האט די גמ' גערעדט ? אין וועלכע פלאץ ווערט זייער אופק ביי ד' מיל ?
חוץ אז מ'וועט ענטפערען ווי די גר''א אז די גמ' מינט צאת כל הכוכבים אויב אזוי מוזען זיי אנעמען אז פון די שקיעה ווערט ביהש''מ און ביי 13 און אהאלב מינוט איז נאכט אדער עכ''פ אין די אופק וואס איז אין געוויסע זמנים 13 און אהאלב מינוט

ביסט גערעכט אז די אופק האט נישט קיין עכטע מהלך צו מיישב זיין ד' מיל, אבער מיין טענה איז אז 72 איז נישט באמת בעסער אין דעם, ווייל ד' מיל איז בהכרח משתנה לפי המקום והזמן, אויב נישט קען מען ח"ו אויסרייסן די גאנצע דף אין מסכת שבת וואס רעדט פון סימנים אינעם הימל.

די איינציגסטע מהלך וואס גיבט זיך באמת אן עצה מיט ד' מיל איז די מהלך פונעם אורות חיים וואס רעכנט 16.1 מעלות וואס דאס איז ד' מיל אין ארץ ישראל ניסן ותשרי, אבער די מהלך איז זיכער נישט געווען די מסורה ביי כלל ישראל און איז אפילו נישט במציאות אין כמה מקומות אין יוראפ.

עס איז אויך אינטערעסאנט אז אין אזעלכע פלעצער ווי עס נעמט זומער זייער לאנג נאך די שקיעה ביז מ'זעהט שטערנס וועלן אפילו די וואס גייען געווענליך מיט 72 צואווארטן ביז מ'זעהט שוין שטערנס, און דארט וועלן זיי זיין צופרידן מיט די שטערנס אויף וואס צאה"כ לפי האופק איז געבויעט (8.5 מעלות אדער ענליך), און דארט וועלן זיי נישט זאגן "אין אנו בקיאין בכוכבים", מיט די תירוץ אז עס איז שוין נאך 72, אבער באמת זענען דאס די זעלבע כוכבים אויף וואס דו ווילסט דיך נישט פארלאזן אין אמעריקא אדער ארץ ישראל

[שמות]

דו מישסט אביסל ארום. אוודאי גייט די זוהן אייביג 4 מעלות א מינוט אויף זיין גלגל, אבער ער ווערט נישט אפגערוקט 4 מעלות פון אונזער אופק צוליב דעם וואס ער גייט שיעף ועוד, און דאס ווענדט זיך וועלכע צייט אין יאר און וועלכע פלאץ. ממילא די וואס גייען לויט "מעלות" רעדן פון וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, וואס אין דעם ווענדט זיך די מאס ליכטיגקייט פון די זוהן.

די פסוק זאגט אז עס האט מיט די ליכטיגקייט פון די זוהן דהיינו מיט וויפיל מעלות די זוהן איז אפגערוקט פון אונזער אופק, און דאס איז די זעלבע ווי צאת הכוכבים, ווייל באמת עקזיסטירן די כוכבים אויך בייטאג נאר מ'קען זיי נישט זעהן צוליב די ליכטיגקייט פון די זוהן, ווי טונקעלער עס ווערט אלס מער כוכבים קען מען זעהן. ממילא איז נישטא קיין שום סתירה צווישן די פסוק און די גמרא, ביידע ווענדט זיך ווי טונקל עס איז

עס האט נישט מיט וויפיל מעלת עס איז אפגעריקט פון אינזער אופק, ווייל ווען יא איז טאג ווען 6 חדשים א יאר, די זון גייט ארום איר גלגל אפגעריקט פונעם אופק אינגאנצן איינמאל א יאר,

טאג מיינט ווען די זון גייט אינטער דהיינו די גלגל היומי שלעפט איר אראפ (מזרח למערב, משא"כ אופק איז דרום צו צפון)

די זון גייט די זעלבע ספיד אראפ יעדן טאג, די חילוק איז נאר אין די ליכטיקייט (קרני אור בלשון חז"ל) ווי אזוי עס עפעקטירט אונז זומער צו ווינטער

איך האב געמיינט אז איך רעד מיט איינער וואס איז בעובי הקורה און פארשטייט וואס די ברייט באנוצטע ווארט "מעלות" מיינט אין די סוגיא. אז דו ווילסט קענסטו קוקן אביסל אין ישראל והזמנים דא https://beta.hebrewbooks.org/reader/rea ... hlts=&ocr=. (אופק האט נישט צו טוהן דוקא מיט צפון און דרום נאר מיינט ארויס פון די האלבע וועלט וואס מיר קענען זעהן, קענסט זעהן דא א שטיקל ביאור)

באמת איז די מציאות "פארוואס" דאס געשעהט בכלל נישט נוגע, ווייל די פאקט בלייבט אז די ליכטיגקייט פון די זוהן נאך די שקיעה איז אנדערש אין יעדע פלאץ און אין יעדע צייט, און אויך צאת הכוכבים, און די וועג צו מעסטן די ליכטיגקייט איז דורך "מעלות". ממילא קומט נישט אריין די אלע גמרות איבער חמה מהלכת וכו' ווייל אפגעזעהן וואס די גורם איז, קומען די כוכבים ארויס יעדע נאכט אנדערש, און צוליב דעם איז נישט יתכן צו זאגן אז 72 מינוט איז אייביג "צאת הכוכבים" ווייל די שטערנס קומען ארויס אנדערש געוואנדן לויט די פלאץ און צייט. עס שטימט אויך נישט מיט די גאנצע גמרא אין שבת וואס רעדט פון סימני הרקיע וואס ווענדט זיך אין די אור וחושך פון די זוהן

איר צייכענט צו פ"ג ישראל והזמנים איינמאל און נאכאמאל, איז פ"וו ליינט איר עס נישט אדורך ביזן סוף? ער מוטשעט זיך דאך ארום אויף דעם קשיא און פראבירט עס צו מסביר זיין עיי"ש.

[Who knows]

עס האט נישט מיט וויפיל מעלת עס איז אפגעריקט פון אינזער אופק, ווייל ווען יא איז טאג ווען 6 חדשים א יאר, די זון גייט ארום איר גלגל אפגעריקט פונעם אופק אינגאנצן איינמאל א יאר,

טאג מיינט ווען די זון גייט אינטער דהיינו די גלגל היומי שלעפט איר אראפ (מזרח למערב, משא"כ אופק איז דרום צו צפון)

די זון גייט די זעלבע ספיד אראפ יעדן טאג, די חילוק איז נאר אין די ליכטיקייט (קרני אור בלשון חז"ל) ווי אזוי עס עפעקטירט אונז זומער צו ווינטער

איך האב געמיינט אז איך רעד מיט איינער וואס איז בעובי הקורה און פארשטייט וואס די ברייט באנוצטע ווארט "מעלות" מיינט אין די סוגיא. אז דו ווילסט קענסטו קוקן אביסל אין ישראל והזמנים דא https://beta.hebrewbooks.org/reader/rea ... hlts=&ocr=. (אופק האט נישט צו טוהן דוקא מיט צפון און דרום נאר מיינט ארויס פון די האלבע וועלט וואס מיר קענען זעהן, קענסט זעהן דא א שטיקל ביאור)

באמת איז די מציאות "פארוואס" דאס געשעהט בכלל נישט נוגע, ווייל די פאקט בלייבט אז די ליכטיגקייט פון די זוהן נאך די שקיעה איז אנדערש אין יעדע פלאץ און אין יעדע צייט, און אויך צאת הכוכבים, און די וועג צו מעסטן די ליכטיגקייט איז דורך "מעלות". ממילא קומט נישט אריין די אלע גמרות איבער חמה מהלכת וכו' ווייל אפגעזעהן וואס די גורם איז, קומען די כוכבים ארויס יעדע נאכט אנדערש, און צוליב דעם איז נישט יתכן צו זאגן אז 72 מינוט איז אייביג "צאת הכוכבים" ווייל די שטערנס קומען ארויס אנדערש געוואנדן לויט די פלאץ און צייט. עס שטימט אויך נישט מיט די גאנצע גמרא אין שבת וואס רעדט פון סימני הרקיע וואס ווענדט זיך אין די אור וחושך פון די זוהן

איר צייכענט צו פ"ג ישראל והזמנים איינמאל און נאכאמאל, איז פ"וו ליינט איר עס נישט אדורך ביזן סוף? ער מוטשעט זיך דאך ארום אויף דעם קשיא און פראבירט עס צו מסביר זיין עיי"ש.

שוין געליינט כמ"פ, קיין איינע פון די תירוצים זענען נישט צופרידנשטעלנד, ווי ער אליינס איז מרמז

[Who knows]

אין ספר שיעורי מנחת שי פון הג"ר שלמה יהודה הירש שליט"א שרייבט עס אז ער האט אמאל געפרעגט הגרמ"א פריינד זצ"ל די קשיא וויאזוי קען מען קובע זיין א זמן קבוע ווען עס איז נישט די זעלבע יעדע צייט אין יאר, האט ער גענטפערט אז ד' מיל איז די לענגסטע שיעור און דעמאלטס איז שוין זיכער דא ג' כוכבים. און אויף דעם פרעגט ער אויב אזוי וויאזוי קען מען דאווענען מנחה ביז 72 (אדער 60)?

עס איז דא עטליכע פראבלעמען מיט די תירוץ, בעיקר אז אין די אלע ראשונים וואס זענען מסביר ד' מיל זאגן אז ד' מיל איז די צייט פון צאת הכוכבים און נישט אז דאס איז די לענגסטע שיעור. אבער נאכמער, אויב איז דאס די לענגסטע שיעור אין ארץ ישראל איז דאך עס אין אמעריקא לענגער ווי דעם. און צו זאגן אז דאס איז די לענגסטע שיעור איבעראל איז דאך נישט יתכן ווייל עס זענען דאך דא מקומות ווי געוויסע זמנים זעהט מען נאכנישט קיין שטערן ביי 72 מינוט.

עס איז גראדע דא ספרים וואס איז משמע אז 72 איז פשוט א לאנגע זמן זיכער צו מאכן אז עס זענען שוין זיכער דא ג' כוכבים בינונים (אדער קטנים) אפילו בתקופת תמוז, און עס איז נאר א שטיקל סמך אויף די גמרא פון ד' מיל אבער נישט אז דאס איז באמת די כוונה פון די גמרא. אזוי איז משמע אין ספר משמרת שלום https://beta.hebrewbooks.org/reader/rea ... hlts=&ocr=

[שמות]

עס שטייט דארט אויך איין שטיקעל פריער אז דו לאנגע טעג דארף מען מחמיר זיין מער ווי ע"ב דקות.
בקיצור איר מוטשעט זיך ארום מיט א קשיא וואס כבר דשו רבים.
מיך פערזענליך בין איך צופרידן מיט'ן תירוץ פון דו דברי יציב איך זעה נישט אז דו קשיא פון ישראל והזמנים אויף דעם זאל זיין שטארק אז מ'קען נישט גיין ווייטער.
לעומת זה דו מהלך פון מעלות איז שווער דו קשיא פונ'ם גר"א אז אין ווילנע וואלט פיר חדשים א יאר נישט געווען נאכט, פארדעם קריגט זיך טאקע דו גר"א אויף שיטות ר"ת.
סתם אזוי דו ד' מיל ווי ס'איז א צענטל פונ'ם טאג איז נאר ביי דו קו המשווה אבער רבי יהודא איז געווען אין א"י ווי ד' מיל איז ביי 16 מעלות עס קומט אויס 11.25 און נישט א צענטל פונ'ם טאג. נאך אלס ברענגט ער עס אראפ אפילו און א"י, וכן דו בעלי תוספות און צורפת ווי ס'איז מער אויף צפון וואלט דאך געדארפט ערגעץ ווי זאגן אז דא איז ע"ב נישט גענוג.
דו גר"א שיטה איז שווער פון דו מציאות אזוי ווי דו פרי חדש און אנדערע פרעגן שוין.
בקיצור אלע שיטות האבן זיך זיינע שוועריקייטן אזויווי אוצרות הזמנים בנעילת שער ענדיגט צו עיי"ש.
וז"ל הביאור הלכה סימן שס"א
"ולדעת ר"ת צריך להמתין במוצ"ש מלעשות מלאכה עד זמן ד' מילין שהוא עכ"פ שיעור שעה וחומש מעת התחלת השקיעה שלדעתו אז זמן יציאת ג' כוכבים בינונים ונכון לכתחלה לצאת דעת ר"ת וכל הני רבוותא המחזיקים בשיטתו שלא לעשות מלאכה במוצ"ש עד שיושלם השעור דד' מילין ועיין מה שכתבנו לקמן בסימן רצ"ג בבה"ל ד"ה עד בסוף הדבור מש"כ שם. ולענין שעות זמניות בימים הארוכים נראה דאם רואה שהכסיף העליון ושוה לתחתון דהיינו שנשקע האודם מן כל כפת הרקיע בצד המערבי ויש ג"כ ג' כוכבים א"צ להחמיר להמתין על שעות זמניות בימים הארוכים אפילו לדעת ר"ת [דהא אלו שני הסימנים ג"כ נאמר בגמרא [שבת ל"ה] על זמן הלילה ואיתא ג"כ שם בגמ' דאביי הוי מסתכל על סימנא דהכסיף ע"ש בגמרא ומשמע דבסימן זה לבד היה מסתפק ונהי דאין אנו בקיאין כ"כ כמותם עכ"פ בהצטרף ג"כ סימן הכוכבים בודאי שוב אין לנו להחמיר יותר ומוטב לנו לומר שאין אנו בקיאין בחשבון האופקים שמשתנה החמה בתהלוכותיה לפי המקום והזמן וע"כ אין אנו יודעין היטב חשבון הד' מילין שהוא רק סימן אחד ויש לנו במה לתלות משנאמר שאנו טועין באלו השני סימנים]:."
דו קולא וואס ער רעכנט אויס גייט נאר אויף דעם אויף שעות זמניות.

[Who knows]

עס שטייט דארט אויך איין שטיקעל פריער אז דו לאנגע טעג דארף מען מחמיר זיין מער ווי ע"ב דקות.

איך זעה דאס נישט. מיינסט די חלק פון תוספות שבת?

בקיצור איר מוטשעט זיך ארום מיט א קשיא וואס כבר דשו רבים.
מיך פערזענליך בין איך צופרידן מיט'ן תירוץ פון דו דברי יציב איך זעה נישט אז דו קשיא פון ישראל והזמנים אויף דעם זאל זיין שטארק אז מ'קען נישט גיין ווייטער.

די דברי יציב שטימט נישט, ווייל ער זאגט אז הגם די שיעור אור וחשוך איז משתנה, אבער ווייל עס איז אור וחושך משתמשים בערבוביא איז נתנה שיעור לחכמים לקבוע, און וואס איז די שיעור? צאת ג' כוכבים! אבער לכאורה האט מען גארנישט אויפגעטוהן, ווייל די שיעור הכוכבים איז פונקט אזוי משתנה ווי די אנדערע שיעורים פון די גמרא, און עס גייט האנט ביי האנט מיט דעם.

לעומת זה דו מהלך פון מעלות איז שווער דו קשיא פונ'ם גר"א אז אין ווילנע וואלט פיר חדשים א יאר נישט געווען נאכט, פארדעם קריגט זיך טאקע דו גר"א אויף שיטות ר"ת.

איך האב קיינמאל נישט פארשטאנען די קשיא, ביים נארט פאול ווערט א האלב יאר נישט נאכט. איז וואס? חוץ מזה האב איך שוין געזאגט אז איך קום בכלל נישט שטופן די שיטה

סתם אזוי דו ד' מיל ווי ס'איז א צענטל פונ'ם טאג איז נאר ביי דו קו המשווה אבער רבי יהודא איז געווען אין א"י ווי ד' מיל איז ביי 16 מעלות עס קומט אויס 11.25 און נישט א צענטל פונ'ם טאג. נאך אלס ברענגט ער עס אראפ אפילו און א"י, וכן דו בעלי תוספות און צורפת ווי ס'איז מער אויף צפון וואלט דאך געדארפט ערגעץ ווי זאגן אז דא איז ע"ב נישט גענוג.

וואס עפעס? ניסן ותשרי אין ארץ ישראל איז 16.1 מעלות 72 מינוט וואס איז פונקטליך א צענטל טאג, דו מישסט אפשר אויס מיטן מהלך פון 18 מעלות וואס איז ביים קו המשוה

דו גר"א שיטה איז שווער פון דו מציאות אזוי ווי דו פרי חדש און אנדערע פרעגן שוין.
בקיצור אלע שיטות האבן זיך זיינע שוועריקייטן אזויווי אוצרות הזמנים בנעילת שער ענדיגט צו עיי"ש.

מסכים. מיך באדערט אבער אז אסאך וואס האלטן 72 מינוט זענען אזוי איבערצייגט אז זייער שיטה איז די ריכטיגע אז אלע אנדערע (בפרט די וואס גייען צאה"כ לפי האופק) זענען פשוט מחללי שבת, און דאס וויל איך ארויסברענגען אז 72 האט גאר שטארקע קשיות.

לדעתי, לדעתי, איז די מהלך במשך הדורות געווען צו קוקן אויף די סימנים אויפן הימל, און הערשט שפעטער ווען זייגערס זענען געווארן מער גאנגבאר און מער פונקטליך האט מען אנגעהויבן צו מקפיד זיין אויף 72 מינוט. און הגם ד' מיל בלייבט א קשיא, איז די זעלבע קשיא דא אויף די שיטה פון 72 מינוט ווי איך האב שוין מסביר געווען

וז"ל הביאור הלכה סימן שס"א
"ולדעת ר"ת צריך להמתין במוצ"ש מלעשות מלאכה עד זמן ד' מילין שהוא עכ"פ שיעור שעה וחומש מעת התחלת השקיעה שלדעתו אז זמן יציאת ג' כוכבים בינונים ונכון לכתחלה לצאת דעת ר"ת וכל הני רבוותא המחזיקים בשיטתו שלא לעשות מלאכה במוצ"ש עד שיושלם השעור דד' מילין ועיין מה שכתבנו לקמן בסימן רצ"ג בבה"ל ד"ה עד בסוף הדבור מש"כ שם. ולענין שעות זמניות בימים הארוכים נראה דאם רואה שהכסיף העליון ושוה לתחתון דהיינו שנשקע האודם מן כל כפת הרקיע בצד המערבי ויש ג"כ ג' כוכבים א"צ להחמיר להמתין על שעות זמניות בימים הארוכים אפילו לדעת ר"ת [דהא אלו שני הסימנים ג"כ נאמר בגמרא [שבת ל"ה] על זמן הלילה ואיתא ג"כ שם בגמ' דאביי הוי מסתכל על סימנא דהכסיף ע"ש בגמרא ומשמע דבסימן זה לבד היה מסתפק ונהי דאין אנו בקיאין כ"כ כמותם עכ"פ בהצטרף ג"כ סימן הכוכבים בודאי שוב אין לנו להחמיר יותר ומוטב לנו לומר שאין אנו בקיאין בחשבון האופקים שמשתנה החמה בתהלוכותיה לפי המקום והזמן וע"כ אין אנו יודעין היטב חשבון הד' מילין שהוא רק סימן אחד ויש לנו במה לתלות משנאמר שאנו טועין באלו השני סימנים]:."
דו קולא וואס ער רעכנט אויס גייט נאר אויף דעם אויף שעות זמניות.

מסכים, אבער ער פארענפערט נישט מיין טענה, און עס איז נישט משמע אז די מציאות פון די שינוי ממקום למקום ומזמן לזמן איז אים געווען קלאר. עס זענען דא געוויסע פוסקים וואס האלטן ד' מיל שוות ומדבריהם נראה אז זיי האבן פארשטאנען אז דאס איז די מציאות פון די שטערנס אייביג און איבעראל, די מנחת כהן האט דאך אויך געמיינט אז די מציאת איז זמניות ווען למעשה איז עס נישט אזוי

[שמות]

עס שטייט דארט אויך איין שטיקעל פריער אז דו לאנגע טעג דארף מען מחמיר זיין מער ווי ע"ב דקות.

איך זעה דאס נישט. מיינסט די חלק פון תוספות שבת?

ס"ק ד'
בקיצור איר מוטשעט זיך ארום מיט א קשיא וואס כבר דשו רבים.
מיך פערזענליך בין איך צופרידן מיט'ן תירוץ פון דו דברי יציב איך זעה נישט אז דו קשיא פון ישראל והזמנים אויף דעם זאל זיין שטארק אז מ'קען נישט גיין ווייטער.

די דברי יציב שטימט נישט, ווייל ער זאגט אז הגם די שיעור אור וחשוך איז משתנה, אבער ווייל עס איז אור וחושך משתמשים בערבוביא איז נתנה שיעור לחכמים לקבוע, און וואס איז די שיעור? צאת ג' כוכבים! אבער לכאורה האט מען גארנישט אויפגעטוהן, ווייל די שיעור הכוכבים איז פונקט אזוי משתנה ווי די אנדערע שיעורים פון די גמרא, און עס גייט האנט ביי האנט מיט דעם.

נישט דאס געמיינט ער פרעגט מתוך דבריו אז אויב די סיבה איז ווייל ס'איז נוגע פאר יעדעם האבן חז"ל געגעבן א שיעור וואס יעדער קען נאכגיין נישט כוכבים וואס מ'דארף זיין א בקי אין חוזה כוכבים פרעגט דער ישראל והזמנים איז ווען בעסער שעות זמניות? נניח אז ס'איז בעסער מיין איך מ'דארף זיך נישט אפשטעלן פאר דעם
לעומת זה דו מהלך פון מעלות איז שווער דו קשיא פונ'ם גר"א אז אין ווילנע וואלט פיר חדשים א יאר נישט געווען נאכט, פארדעם קריגט זיך טאקע דו גר"א אויף שיטות ר"ת.

איך האב קיינמאל נישט פארשטאנען די קשיא, ביים נארט פאול ווערט א האלב יאר נישט נאכט. איז וואס? חוץ מזה האב איך שוין געזאגט אז איך קום בכלל נישט שטופן די שיטה

מסכים, אבער פארט איז דאס זיין זאך וואס האט אים געשטערט אנצונעמן דו שיטות ר"ת, קען זיין ווייל יום ולילה לא ישבותו דארף זיין לכה"פ אין רוב מקומות מושבותיהם, סאטמער רב האט טאקע געטענה'ט וואס איר זאגט
סתם אזוי דו ד' מיל ווי ס'איז א צענטל פונ'ם טאג איז נאר ביי דו קו המשווה אבער רבי יהודא איז געווען אין א"י ווי ד' מיל איז ביי 16 מעלות עס קומט אויס 11.25 און נישט א צענטל פונ'ם טאג. נאך אלס ברענגט ער עס אראפ אפילו און א"י, וכן דו בעלי תוספות און צורפת ווי ס'איז מער אויף צפון וואלט דאך געדארפט ערגעץ ווי זאגן אז דא איז ע"ב נישט גענוג.

וואס עפעס? ניסן ותשרי אין ארץ ישראל איז 16.1 מעלות 72 מינוט וואס איז פונקטליך א צענטל טאג, דו מישסט אפשר אויס מיטן מהלך פון 18 מעלות וואס איז ביים קו המשוה

אפשר מיש איך אויס אפשר נישט. מיין חשבון איז פשוט א טאג האט 360 מעלות האלב דערפון איז יום איז 180 מעלות, 18 מעלות איז א צענטל, 180 צעטיילט אין 16 איז 11.25
דו גר"א שיטה איז שווער פון דו מציאות אזוי ווי דו פרי חדש און אנדערע פרעגן שוין.
בקיצור אלע שיטות האבן זיך זיינע שוועריקייטן אזויווי אוצרות הזמנים בנעילת שער ענדיגט צו עיי"ש.

מסכים. מיך באדערט אבער אז אסאך וואס האלטן 72 מינוט זענען אזוי איבערצייגט אז זייער שיטה איז די ריכטיגע אז אלע אנדערע (בפרט די וואס גייען צאה"כ לפי האופק) זענען פשוט מחללי שבת, און דאס וויל איך ארויסברענגען אז 72 האט גאר שטארקע קשיות.

לדעתי, לדעתי, איז די מהלך במשך הדורות געווען צו קוקן אויף די סימנים אויפן הימל, און הערשט שפעטער ווען זייגערס זענען געווארן מער גאנגבאר און מער פונקטליך האט מען אנגעהויבן צו מקפיד זיין אויף 72 מינוט. און הגם ד' מיל בלייבט א קשיא, איז די זעלבע קשיא דא אויף די שיטה פון 72 מינוט ווי איך האב שוין מסביר געווען

דא האט איר מיר צומישט. ביז אהער האט איר געטענה'ט ד' מיל לפי מעלות וואס וועט אויסקומען אז ווי מער צפון אלס לענגער און אזא שטאט ווי ווילנע בכלל נישט קיין נאכט פיר חדשים א יאר, יעצט געט איר אזא ווילדע יו טורן און איר ווילט אויסקרויזן די גאנצע ד' מיל און סתם קוקן שטערנס, זייער טענה איז דאך אז די מנחת כהן איז געבויט אויפן ר"ת און דאס מיינט אז פאר 72 א"י דהיינו 16 מעלות איז נישטא וואס צו רעדן, אבער דו וואס גייען מיטן אופק טוען שוין מלאכות אסאך פארדעם, און סתם אזוי דארף מען וויסן ווי צו קוקן שטערנס אויף מזרח אדער מעריב, כוכבים וואס מ'זעט נישט ביי טאג אפשר מיינט דאס אז כוכבים וואס מ'זעט ביי עלות השחר קען מען נישט רעכענען, און ווי אויכעט נאך חשיכה און השווה עליון לתחתון וכו'

וז"ל הביאור הלכה סימן שס"א
"ולדעת ר"ת צריך להמתין במוצ"ש מלעשות מלאכה עד זמן ד' מילין שהוא עכ"פ שיעור שעה וחומש מעת התחלת השקיעה שלדעתו אז זמן יציאת ג' כוכבים בינונים ונכון לכתחלה לצאת דעת ר"ת וכל הני רבוותא המחזיקים בשיטתו שלא לעשות מלאכה במוצ"ש עד שיושלם השעור דד' מילין ועיין מה שכתבנו לקמן בסימן רצ"ג בבה"ל ד"ה עד בסוף הדבור מש"כ שם. ולענין שעות זמניות בימים הארוכים נראה דאם רואה שהכסיף העליון ושוה לתחתון דהיינו שנשקע האודם מן כל כפת הרקיע בצד המערבי ויש ג"כ ג' כוכבים א"צ להחמיר להמתין על שעות זמניות בימים הארוכים אפילו לדעת ר"ת [דהא אלו שני הסימנים ג"כ נאמר בגמרא [שבת ל"ה] על זמן הלילה ואיתא ג"כ שם בגמ' דאביי הוי מסתכל על סימנא דהכסיף ע"ש בגמרא ומשמע דבסימן זה לבד היה מסתפק ונהי דאין אנו בקיאין כ"כ כמותם עכ"פ בהצטרף ג"כ סימן הכוכבים בודאי שוב אין לנו להחמיר יותר ומוטב לנו לומר שאין אנו בקיאין בחשבון האופקים שמשתנה החמה בתהלוכותיה לפי המקום והזמן וע"כ אין אנו יודעין היטב חשבון הד' מילין שהוא רק סימן אחד ויש לנו במה לתלות משנאמר שאנו טועין באלו השני סימנים]:."
דו קולא וואס ער רעכנט אויס גייט נאר אויף דעם אויף שעות זמניות.

מסכים, אבער ער פארענפערט נישט מיין טענה, און עס איז נישט משמע אז די מציאות פון די שינוי ממקום למקום ומזמן לזמן איז אים געווען קלאר. עס זענען דא געוויסע פוסקים וואס האלטן ד' מיל שוות ומדבריהם נראה אז זיי האבן פארשטאנען אז דאס איז די מציאות פון די שטערנס אייביג און איבעראל, די מנחת כהן האט דאך אויך געמיינט אז די מציאת איז זמניות ווען למעשה איז עס נישט אזוי

סתם געברענגט אלס דו פשוט'ע אנגענומענע שיטה און ס'דא א בריוו ווי ער שרייבט דו זעלבע

[שמות]

סארי גרויסע אותיות.
דארף מען זיך בעסער אויסקענען מיט דו סיסטעם דא.

[Who knows]

ס"ק ד'

איך זעה, עכ"פ מ'זעהט אז ער האלט אז ד' מיל בימים הקצרים איז נאר א חומרא, און בעיקר נוצט ער עס בימים הארוכים כאטש וואס אמאל קען עס זיין לענגער

נישט דאס געמיינט ער פרעגט מתוך דבריו אז אויב די סיבה איז ווייל ס'איז נוגע פאר יעדעם האבן חז"ל געגעבן א שיעור וואס יעדער קען נאכגיין נישט כוכבים וואס מ'דארף זיין א בקי אין חוזה כוכבים פרעגט דער ישראל והזמנים איז ווען בעסער שעות זמניות? נניח אז ס'איז בעסער מיין איך מ'דארף זיך נישט אפשטעלן פאר דעם

קען זיין אז די קשיא איז נישט געפערליך. אבער מיין קשיא איז אז די גאנצע געדאנק אז חז"ל האבן געגעבן א שיעור וואס ווענדט זיך "נישט" אין כוכבים איז היפך דברי הגמרא והפוסקים. אין די גמרא פון ד' מיל און פסחים שטייט משקיעת החמה ועד "צאת הכוכבים" ד' מיל, וויאזוי קען מען זאגן אז ד' מיל איז נישט צאת הכוכבים

אפשר מיש איך אויס אפשר נישט. מיין חשבון איז פשוט א טאג האט 360 מעלות האלב דערפון איז יום איז 180 מעלות, 18 מעלות איז א צענטל, 180 צעטיילט אין 16 איז 11.25

דאס איז נאר ביים קו המשוה וואו די זוהן גייט גראד כלפי די אופק, אבער אלע אנדערע פלעצער גייט די זוהן שיעף ממילא נעמט עס לענגער. ואכמ"ל. אבער דאס איז קלאר אז 16.1 מעלות איז געבויעט אויף דעם אז דאסאיז ד מיל אין אר"י בימי ניסן ותשרי

דא האט איר מיר צומישט. ביז אהער האט איר געטענה'ט ד' מיל לפי מעלות וואס וועט אויסקומען אז ווי מער צפון אלס לענגער און אזא שטאט ווי ווילנע בכלל נישט קיין נאכט פיר חדשים א יאר, יעצט געט איר אזא ווילדע יו טורן און איר ווילט אויסקרויזן די גאנצע ד' מיל און סתם קוקן שטערנס, זייער טענה איז דאך אז די מנחת כהן איז געבויט אויפן ר"ת און דאס מיינט אז פאר 72 א"י דהיינו 16 מעלות איז נישטא וואס צו רעדן, אבער דו וואס גייען מיטן אופק טוען שוין מלאכות אסאך פארדעם, און סתם אזוי דארף מען וויסן ווי צו קוקן שטערנס אויף מזרח אדער מעריב, כוכבים וואס מ'זעט נישט ביי טאג אפשר מיינט דאס אז כוכבים וואס מ'זעט ביי עלות השחר קען מען נישט רעכענען, און ווי אויכעט נאך חשיכה און השווה עליון לתחתון וכו'

לאמיר צונעמען מיין טענה

1) צאת הכוכבים איז נישט עפעס א חשבון אויפן זייגער, נאר עפעס א מציאות וואס מ'זעהט אויפן הימל. אזוי זעהט מען אין די גמרא און אין די פוסקים אז נאכט פלעגט זיין געוואנדן לויט די מציאות וואס מ'זעהט. עס איז מיר נישט נוגע וועלכע מציאות, פון מיר אויס זאל עס זיין ערגעץ וואו פון 7 מעלות ביז 18 מעלות, און זאל עס זיין ווען די גאנצע הימל איז פיל מיט שטערנס, אבער עס איז בהכרח תלוי אין א געוויסע מציאות

2) 72 מינוט שוות איז נישט תלוי אין קיין שום מציאות, און דאס קען נישט זיין די כוונה פון די גמרא ד' מיל

3) ד' מיל לפי המעלות (16.1) איז די איינציגסטע שיטה וואס נעמט די גמרא פון ד' מיל און מאכט פון דעם א חשבון וועלכע מציאות איז צאת הכוכבים לויט די גמרא

4) די פראבלעם מיט די מהלך איז אז עס קען נישט זיין אז דאס איז געווען די מנהג פון כלל ישראל בתפוצות אייראפע צו ווארטן אויף אזעלכע שפעטע סימנים ברקיע ווי 16.1 מעלות, ווייל וויאזוי איז די מנהג אינגאנצן פארגעסן געווארן? 72 מינוט איז קיינמאל נישט קיין 16.1 מעלות אין אייראפע

5) בהכרח מוז זיין אז די סימנים ברקיע וואס מ'פלעגט קוקן זענען געווען אזעלכע וואס איז אין רוב מקומות אין אייראפע ע"פ רוב נישט שפעטער ווי 72 מינוט, אזוי קען מען פארשטיין וויאזוי די מנהג פון 72 מינוט איז געווארן נפוץ היות עס איז נאר געווען א חומרא און נישט קיין קולא

יעצט וואס איז די מסקנא? איך האב נישט קיין פונקטליכע שיעור, און איך בין לאו דוקא מחולק מיט די אלע פרטים וואס דו האסט אויסגערעכנט. איך ברענג נאר ארויס אז עס ווערט נישט נאכט פונקטליך ביי 72 מינוט, און עס איז אויך נישט אזא שפעטע שיעור וואס אין רוב מקומות הישוב באייראפע איז עס שפעטער ווי 72 מינוט

וואס איז מיט ד' מיל? איך האב נישט קיין תירוץ, אבער 72 מינוט איז אויך נישט קיין ישוב אויף ד' מיל. און 16.1 מעלות איז זיכער נישט געווען די מנהג